ΚΥΚΛΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Πυλώνας αγροτικής ανάπτυξης

Δεμένοι από την νεολιθική εποχή με τη φύση οι ψαράδες του Reine
Από Wikipedia

Αξιότιμες διακεκριμένες και διακεκριμένοι προσκεκλημένοι, κυρίες και κύριοι*.

Ξεκινώντας θέλω να ευχαριστήσω θερμά τους διοργανωτές για την ευγενική τους πρόσκληση και την ευκαιρία που μου δίδεται να μοιραστώ μαζί σας λίγες σκέψεις.

Θεωρώ ότι έχει γίνει πλέον κτήμα σε όλους τους παράγοντες της οικονομίας και της παραγωγής, ότι η κυκλική οικονομία δεν είναι απλά μία ακόμα ευκαιρία για παραγωγή πλούτου. Κατά την ταπεινή μου γνώμη, είναι η τελευταία μας ευκαιρία να διαφυλάξουμε την ευημερία και να εξασφαλίσουμε μία βιώσιμη οικονομία για εμάς και τα παιδιά μας. Θεωρώ ότι οικονομίες που δεν θα στραφούν με ταχύτητα στην κυκλική οικονομία δεν έχουν πολλές ελπίδες επιβίωσης στο άμεσο μέλλον.

Ο αγροτικός τομέας, από την φύση του, είναι ιδανικό πεδίο ανάπτυξης της κυκλικής οικονομίας. Ας μην ξεχνάμε ότι το αγροτικό προϊόν προέρχεται από τους κύκλους της ζωής και είναι άρρηκτα δεμένο με την οικονομία της φύσης, που είναι αναπόφευκτα κυκλική.

Αυτό σημαίνει ότι οι αγρότισσες και οι αγρότες είναι ίσως οι πιο ώριμοι πολίτες για αν αντιληφθούν την αναγκαιότητα και την σημασία της κυκλικής οικονομίας.

Σε κάποιο συνέδριο για τα αστικά απορρίμματα ένας ομιλητής είχε ισχυριστεί ότι, είναι εξαιρετικά δύσκολο να πειστούν οι γέροι να συμμετάσχουν σε προγράμματα ανακύκλωσης. Είχα αμέσως διαφωνήσει. Οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας, που μεγάλωσαν σε χωριά, έχουν γαλουχηθεί με την αρχή ότι τίποτα δεν πρέπει να πετάγεται και τα πάντα κάπου χρησιμεύουν. Είχα τότε ισχυριστεί ότι οι πιο κακομαθημένες και κακομαθημένοι είναι οι ηλικίες 25-60 που μεγάλωσαν σε αστικά κέντρα.

Δυστυχώς σήμερα η απώλεια πλούτου στην αγροτική παραγωγή είναι τραγική. Ας δούμε μερικά παραδείγματα

ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Θα παρουσιάσω κάποια στοιχεία από το ΚΑΠΕ και σε αυτό το σημείο θα ήθελα να ευχαριστήσω το ΚΑΠΕ για την θαυμάσια δουλειά που έχει κάνει.

Θα ξεκινήσω από την πρώτη ομάδα οργανικών αποβλήτων από Βουστάσια, Πτηνοτροφία, Χοιροτροφία και Μεταποίηση γάλακτος. Εκεί έχουμε σήμερα 18 περίπου εκ. τόνους αποβλήτων ετησίως, που εάν αξιοποιηθούν μπορούν να αποδώσουν 451 Μw εγκατεστημένης ισχύος.

Εδώ πρέπει να επισημάνουμε την τεράστια ζημία που προκαλούν τα αντίστοιχα απόβλητα στο περιβάλλον αφού το μεθάνιο έχει 23 φορές μεγαλύτερη επίπτωση στην κλιματική αλλαγή από το
διοξείδιο του άνθρακα. Συνήθως αυτό συμβαίνει σε όλες τις πτυχές της κυκλικής οικονομίας: Όταν ένας πόρος δεν αξιοποιείται, δεν έχουμε απλά απώλεια κέρδους αλλά οικονομική και περιβαλλοντική επιβάρυνση από την ανεξέλεγκτη απόρριψη στο περιβάλλον.

Αγρ. οικιακή παραγωγή βιοαερίου από την Samucht στην Ινδία

Για να συνεχίσω: Τα υπολείμματα της αιγοπροβατοτροφίας θα μπορούσαν να αποδώσουν 529 MW εγκατεστημένης ισχύος, με αναλογία 40/60 σε ηλεκτρική/ θερμική ενέργεια

Οι 280.000 μονάδες μεταποίησης αγροτικών προϊόντων απορρίπτουν ετησίως αγροτικά απόβλητα με ενεργειακό απόθεμα 27 ΤWh. Αυτό θα σήμαινε εγκατεστημένη ισχύ μεγαλύτερη από 3GW

Και για να κλείσω με τα παραδείγματα, έχουμε μόνο από τα άχυρα των σιτηρών 65MW και από τα υπολείμματα αραβοσίτου 35MW

Ένας σημαντικός πόρος είναι οι σχολάζουσες γαίες, που παραμένουν ακαλλιέργητες λόγω χαμηλής απόδοσης. Μπορούν να αξιοποιηθούν για ενεργειακά φυτά, πολλαπλασιάζοντας αυτά τα νούμερα.

Γιατί όμως να μιλάμε μόνο για ηλεκτρική ενέργεια, που ούτως ή άλλως μπορούμε να την πάρουμε από τον ήλιο και τον άνεμο; Θα απαντούσε κανείς ότι ο ήλιος και ο άνεμος δεν αποδίδουν σταθερή ισχύ. Ένα όμως υβριδικό σύστημα ηλιακό ή αιολικό, θα μπορούσε να αξιοποιεί την βιομάζα και το

Πλήρης απεξάρτηση από πετρέλαιο
και ΔΕΗ για στάβλους
Από flickr

βιοαέριο ως ενέργεια βάσης, δηλαδή ως σταθεροποιητικό παράγοντα, πολλαπλασιάζοντας τον παραπάνω ενεργειακό πλούτο.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΝΤΙΖΕΛ

Σήμερα υπάρχουν τεχνολογίες με απόσβεση σε λιγότερα από 7 χρόνια που μετατρέπουν όλα τα οργανικά απόβλητα σε ντίζελ. Και εδώ έχουμε μία θαυμάσια εναλλακτική. Θεωρώ ότι ο σκληρότερος πυρήνας εξάρτησης από το πετρέλαιο είναι στην Ελλάδα οι μεταφορές. Δυστυχώς επί 10ετίες αφήσαμε το σιδηροδρομικό μας δίκτυο να παρακμάσει. Εξαρτηθήκαμε πολύ έντονα από τις οδικές μεταφορές με λαστιχοφόρα οχήματα και υπάρχει και η αντικειμενική εξάρτηση της ακτοπλοΐας μας από το πετρέλαιο. Ο αγροτικός μας τομέας μπορεί να δώσει λύση σε αυτό το πρόβλημα.

Μία μονάδα παραγωγής ντίζελ μπορεί να απορροφήσει και μη ανακυκλώσιμα πλαστικά, πολυουρεθάνες φελιζόλ, και πλαστικές συσκευασίες φυτοφαρμάκων που σήμερα αποτελούν έναν εφιαλτικό τοξικό ρύπο. Υπολογίστε ότι από 1,2 τόνους βιομάζας μπορούμε να πάρουμε περίπου μισό τόνο πετρέλαιο.

Εάν αναλογιστούμε ότι το ενεργειακό κόστος είναι το δεύτερο σε τάξη κόστος για τον κτηνοτρόφο και το πρώτο για τον γεωργό, συνειδητοποιούμε της τεράστια σημασία αξιοποίησης των αγροτικών υπολειμμάτων!!

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΑΞΙΑΣ

Τα υπολείμματα της ελαιοκομίας είναι πλούσια σε πολυφαινόλες. Σήμερα υπάρχει τεχνολογία αξιοποίησης όλων των υπολειμμάτων ελαιοκομίας, από τα φύλα της ελιάς, τον ελαιοπυρήνα και τον κατσίγαρο (τα λιόζουμα) που παράγει καθαρές πολυφαινόλες και ηλεκτρική ενέργεια. Οι πολυφαινόλες είναι περιζήτητες στην βιομηχανία καλλυντικών και φαρμάκων, αλλά χρησιμοποιούνται και ως πρόσθετα διατροφής, επειδή είναι εξαιρετικά αντιοξειδωτικά. Πιθανότατα η προστιθέμενη αξία των πολυφαινολών να ξεπερνά ακόμα και την αξία του ελαιολάδου. Σε μελέτη του πανεπιστημίου Κρήτης σε μία παραγωγή 3000 τόνων κατσίγαρου μπορούμε να ανακτήσουμε 500 κιλά πολυφαινολών που αξίζουν 1.000.000€

Παρατηρούμε στο συνημμένο βίντεο άλλες αγροτικές οικονομίες να προωθούν έξυπνα τις ευεργετικές επιδράσεις των προϊόντων τους
Η ειρωνεία είναι ότι εξ αιτίας αυτής ακριβώς της αντιοξειδωτικής δράσης, που είναι ευεργετική για τον άνθρωπο, ο κατσίγαρος θεωρείται τοξικό απόβλητο. Για να μην παρασυρθώ ως χημικός από επαγγελματική διαστροφή, θα πω ένα απλό παράδειγμα: Το πιο τοξικό απόβλητο για τον υδροφόρο ορίζοντα θα ήταν η ανεξέλεγκτη απόρριψη βιταμίνης C. Επί της υπουργικής μου θητείας εξασφάλισα την αξιοποίηση του κατσίγαρου ως οργανικό λίπασμα.

Να υπενθυμίσω τέλος επίσης μελέτη του καθηγητή Κουρέτα του πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Μείγμα υπολειμμάτων τυροκομίων και ελαιοκομίας, χρησιμοποιήθηκε για παραγωγή πρωτεϊνούχου ζωοτροφής που θα αντικαθιστούσε την εισαγόμενη σόγια. Η ζωοτροφή αυτή χρησιμοποιήθηκε πιλοτικά σε κτηνοτροφικές μονάδες με εκπληκτικά αποτελέσματα.

Ωστόσο οι παραπάνω εναλλακτικές δεν επιτυγχάνονται με «πάτημα ενός κουμπιού»

Έχουμε να αντιμετωπίσουμε μερικά σημαντικά στοιχήματα:

Το χειρότερο είναι η λαθεμένη νοοτροπία μας για το τι είναι απόβλητο και τι είναι πρώτη ύλη. Απαιτείται κόστος για να αλλάξει η νοοτροπία: Κόστος ενημέρωσης, εκπαίδευσης

Εξ ίσου σημαντικό κόστος είναι αυτό της περισυλλογής. Ένα σημαντικό πρόβλημα είναι η τεράστια διασπορά της πρώτης ύλης. Χωρίς σωστό σχεδιασμό η περισυλλογή μπορεί να κοστίζει περισσότερο από την αξία των υλικών.

Είναι για παράδειγμα αδύνατον να συλλέξει τα περιττώματα των αιγοπροβάτων της εκτατικής κτηνοτροφίας. Ωστόσο εάν ρίξουμε σπόρους ενδημικών ψυχανθών στις περιοχές που βόσκουν αιγοπρόβατα, μπορούμε να πολλαπλασιάσουμε την χλόωση και σε λίγους μήνες θα έχουμε πολλαπλάσια βοσκοϊκανότητα και θα αντιστρέψουμε την διάβρωση και την απώλεια χώματος που προκάλεσε στο παρελθόν η υπερβόσκηση.

Ένα σημαντικό στοίχημα είναι η αξία των υλικών. Υπάρχει πάντα ο φόβος σε κάποιον επενδυτή, ότι εάν αυξηθεί η ζήτηση των υλικών, οι παραγωγοί θα απαιτούν υψηλές τιμές για να τα διαθέσουν.

Οι πιθανές λύσεις σε αυτό το πρόβλημα είναι δυο:

•         Κάθε παραγωγός να έχει υποχρέωση δήλωσης αποδέκτη για να μπορεί να παίρνει τις επιδοτήσεις.
•         Η εδραίωση του συνεργατισμού, όπου ο παραγωγός είναι και συνέταιρος στην νέα αυτή οικονομική δραστηριότητα. Στην Νάξο ο ίδιος ο συνεταιρισμός θέλει να εγκαταστήσει μονάδα βιοαερίου για να υπολείμματα της τυροκομικής μονάδας.

Υποθέτω ότι δεν θα κρούσω ανοιχτές θύρες εάν πω ότι προτιμώ την δεύτερη λύση.

Το πιο σοβαρό ίσως στοίχημα είναι η ανεξέλεγκτη ανάμιξη υλικών. Εάν μέσα στην βιομάζα βρίσκονται ανακατεμένα πλαστικά ή μέταλλα, το κόστος διαχείρισης πολλαπλασιάζεται.

Μην παρασυρθώ και αρχίσω μαθήματα εντροπίας. Θα πω αυτό που λέω στους μικρούς μαθητές και ενθουσιάζονται: Απαιτούνται ελάχιστα δευτερόλεπτα για να ανακατέψουμε δύο σακούλες με άσπρους και κόκκινους βόλους. Απαιτούνται πολλές ώρες και ενέργεια για να τους ξεχωρίσουμε.

Θα κλείσω λοιπόν με αυτή την απλή παραίνεση: Μην δημιουργούμε σύμμικτα απορρίμματα. Εάν εξασφαλίσουμε αυτή την απλή προϋπόθεση είναι βέβαιον ότι η αγροτική μας οικονομία θα πολλαπλασιάσει την προστιθέμενη αξία της.

Σας ευχαριστώ

* Η παραπάνω ομιλία εκφωνήθηκε στο συνέδριο AgroCircle 31/1-1/2 στα πλαίσια της Έκθεσης Ζωοτεχνία της ΔΕΘ