Η ξεχασμένη Ελλάδα και η σημασία της για μια αξιοβίωτη πατρίδα.

Μία επισκόπηση για τη σημασία αναβίωσης της υπαίθρου και των εγκαταλειμμένων οικισμών, και μία ρεαλιστική οικονομική πρόταση για τις χρυσές ευκαιρίες που κρύβονται στην ξεχασμένη Ελλάδα.

Σύνοψη

1. Οι λόγοι της εγκατάλειψης

Ενδελεχής διερεύνηση των αιτιών της πληθυσμιακής κατάρρευσης της υπαίθρου από το 1944 μέχρι σήμερα. Τεκμαίρεται ότι οι πρώτοι λόγοι εγκατάλειψης έχουν εκλείψει, αλλά το πρώτο κύμα εγκατάλειψης μείωσε δραστικά την οικονομική/κοινωνική προοπτική αυτών των περιοχών, οπότε η έλλειψη σχολείων, νοσοκομειακής περίθαλψης και άλλων ζωτικών υπηρεσιών οδήγησε σε ένα δεύτερο κύμα που συνεχίζεται μέχρι σήμερα

2. Σύντομη παρουσίαση της ελληνικής ιδιαιτερότητας

Διερευνώνται οι ιδιομορφίες της γεωμορφολογίας και του οικοσυστήματος με ακριβή καταγραφή των πλεονεκτημάτων και των αδυναμιών που θα επηρεάσουν την βιωσιμότητα του χωριού του μέλλοντος.

3. Οι συνέπειες της εγκατάλειψης και η επείγουσα ανάγκη αναβίωσης

Επισημαίνεται η σημασία αναβίωσης των εγκαταλειμμένων περιοχών για την προοπτική ολόκληρης της χώρας. Τεκμαίρεται ότι, χωρίς την δραστική αναστροφή του φαινομένου της εγκατάλειψης, τα 2/3 της χώρας αφαιμάσσουν και τις οικονομικά δραστήριες περιφέρειες.

 

4. Οι λύσεις

Προϋπόθεση αναστροφής της εγκατάλειψης αποτελεί η οικονομική/κοινωνική/πολιτισμική βιωσιμότητα των ανθρώπων και των οικονομικών δραστηριοτήτων που θα εγκατασταθούν στις πρώην εγκαταλειμμένες περιοχές.

Διερευνάται η αναγκαιότητα δημόσιων επενδύσεων (εκπαίδευση, ασφάλεια, υγεία, δίκτυα μεταφορών, ΔΕΚΟ) που ωστόσο θα πρέπει ταυτόχρονα να συνδυαστούν με ιδιωτική επιχειρηματική δραστηριότητα και πολλαπλασιασμό του ΑΕΠ και των δημοσίων εσόδων, ώστε οι περιοχές αυτές να πάψουν να αποτελούν «μαύρη τρύπα» για τα δημόσια ταμεία.

Αναδεικνύονται οι χρυσές ευκαιρίες, που μπορούν να μετατρέψουν τις εγκαταλειμμένες περιοχές σε ελκυστικές επενδυτικές προτάσεις. 

 

5. Είναι ελκυστική οικονομικά η επένδυση στον πρωτογενή τομέα;

Αυτό που αγνοούν οι περισσότεροι επενδυτές είναι εάν τελικά υπάρχουν χρυσές ευκαιρίες στην ελληνική ύπαιθρο. Πέρα από την αναγκαιότητα να ξαναζωντανέψει η ύπαιθρος, η απάντηση με καθαρά οικονομικούς όρους είναι καταφατική.

 

 ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΤΗΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗΣ

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΚΥΜΑ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗΣ

Η μεταπολεμική φτώχεια υπήρξε σύνηθες ευρωπαϊκό φαινόμενο, τόσο μεταξύ νικητών όσο και ηττημένων. Επομένως, η αστικοποίηση δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Στην Ελλάδα όμως συνέτρεξαν πρόσθετοι λόγοι, που μετέτρεψαν την αστικοποίηση σε μη αναστρέψιμη ερήμωση.

• Η βία του εμφυλίου πολέμου μεταξύ οικογενειών και παλιών φίλων δεν μπορούσε να ξεχαστεί στις κλειστές κοινωνίες του χωριού. Φαινόμενα εκδίκησης ανάγκασαν πολλούς (κυρίως τους ηττημένους) να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους. Αντιθέτως στις μεγαλουπόλεις, ο καθένας μπορούσε να κάνει μια νέα αρχή ανάμεσα σε αγνώστους.

• Οι συνεργάτες των Ναζί σε άλλες χώρες λιντσαρίστηκαν ή και εκτελέστηκαν. Στην Ελλάδα, λόγω του εμφυλίου πολέμου, απορροφήθηκαν από το επίσημο κράτος[i]. Έγιναν πυλώνες αυταρχισμού των μεταπολεμικών κυβερνήσεων, με αποκορύφωμα την δικτατορία του 1967. Η πολιτική βία, ακόμη και οι δολοφονίες, ήταν συνηθισμένη κατάσταση.
  Πολλοί άνθρωποι (ακόμη και μη κομμουνιστές, αλλά απλώς φιλελεύθεροι) όχι μόνο διώχθηκαν από το καθεστώς, αλλά δεν μπορούσαν καν να βρουν δουλειά. Αυτές οι διακρίσεις, οδήγησαν χιλιάδες ανθρώπους στην μετανάστευση.

• Όπως θα δούμε στο επόμενο κεφάλαιο, η ελληνική ύπαιθρος δεν είναι εύκολα προσβάσιμη. Έτσι, κατά τη μακρόχρονη ιστορία της Ελλάδας, οι πληθυσμοί της υπαίθρου ήταν πάντα ημιαυτόνομοι προκαλώντας φόβο στην κεντρική εξουσία. Κατά τις δεκαετίες 50-70, το αυταρχικό καθεστώς άφησε να μαραζώσουν αυτές τις περιοχές, χωρίς σιδηρόδρομο, με φρικτούς δρόμους, με ανεπαρκείς δημόσιες υπηρεσίες και ιατρική περίθαλψη, με άβγαλτους δασκάλους, που έπαιρναν μετάθεση στην πρώτη ευκαιρία. Οι λιγοστοί πόροι από το Σχέδιο Μάρσαλ που είχαν περισσέψει από την χρηματοδότηση του εμφυλίου, διοχετεύτηκαν κυρίως στις πόλεις μεταξύ υποστηρικτών του καθεστώτος.

• Η πλούσια πολιτισμική παράδοση της υπαίθρου υπέστη διωγμό:
  Στις ταινίες, τα περιοδικά, τις εφημερίδες και αργότερα στα τηλεοπτικά προγράμματα, η κουλτούρα της υπαίθρου παρουσιάζεται ως πρωτόγονη, αφελής και οπισθοδρομική. 
  Στις μετεμφυλιακές δεκαετίες, και ιδιαίτερα μετά την ήττα της δικτατορίας, οι νέοι ντρέπονταν να παραδεχτούν ότι χόρευαν παραδοσιακούς χορούς ή ότι άκουγαν παραδοσιακά τραγούδια. Μόνο τις δύο τελευταίες δεκαετίες, οι νέοι αρχίζουν να ανακαλύπτουν ξανά τον πλούτο του ελληνικού παραδοσιακού πολιτισμού.
• Τα αγροτικά επαγγέλματα περιφρονήθηκαν. Μέχρι και σήμερα οι περισσότεροι νέοι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι μόνο άτομα με χαμηλές πνευματικές ικανότητες γίνονται αγρότες ή κτηνοτρόφοι. Χιλιάδες φιλόδοξοι νέοι εγκαταλείπουν τα χωριά, για να αποφύγουν αυτή την περιφρόνηση.

Ο ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Μετά την πτώση της δικτατορίας και ιδιαίτερα μετά το 1981, κατά την σοσιαλδημοκρατική διακυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, η νοοτροπία άρχισε να αλλάζει. Δυστυχώς όμως η εγκατάλειψη συνέχισε να εντείνεται για οικονομικούς κυρίως λόγους:

• Η πολιτεία έκλεινε σχολεία που δεν ήταν βιώσιμα με 2 ή 3 μαθητές. Ιατρικές υποδομές δεν μπορούσαν να υποστηριχθούν σε χωριά 10-20 κατοίκων. Ακόμη και ο ιδιωτικός τομέας μαράζωσε: Σούπερ μάρκετ, ταβέρνες, κινηματογράφοι ακόμα και κάποιος αθλητικός σύλλογος δεν μπορούσαν να επιβιώσουν.
• Κατά συνέπεια, νέοι, που είχαν παραμείνει στα χωριά, αναγκάστηκαν να μετακομίσουν σε μεγαλύτερες πόλεις για να τελειώσουν το σχολείο και να σπουδάσουν. Αργότερα, βρήκαν δουλειά στις πόλεις και πιθανότατα έφεραν μαζί τους ηλικιωμένους γονείς τους, για να τους παρέχουν επαρκή ιατρική περίθαλψη.

Επομένως, φτάσαμε στον σημερινό φαύλο κύκλο: Η εγκατάλειψη προκαλεί απουσία οικονομικών ευκαιριών και αποτελεσματικών δημόσιων υπηρεσιών, και αυτή η έλλειψη οικονομικού ενδιαφέροντος και δημόσιων υπηρεσιών προκαλεί περαιτέρω εγκατάλειψη.

 

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑΣ

Διεθνώς αλλά και μεταξύ Ελλήνων, η Ελλάδα θεωρείται χώρα της θάλασσας και των παραλιών. Πολλοί αγνοούν ότι είναι μια από τις πιο ορεινές ευρωπαϊκές χώρες με μέσο υψόμετρο 498 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας.

Δεν είναι όμως αυτή η κύρια ιδιαιτερότητα. Η Ισπανία για παράδειγμα, έχει μεγαλύτερο υψόμετρο αλλά είναι γενικά μια επίπεδη χώρα. Η Ιταλία έχει επίσης μεγαλύτερο υψόμετρο λόγω της βόρειας αλπικής περιοχής της, αλλά η υπόλοιπη είναι σχετικά  ομαλή. Αντιθέτως, όλη σχεδόν η Ελλάδα, καλύπτεται από απόκρημνα βουνά που κατατέμνουν τις πεδιάδες με απροσπέλαστα τείχη.

Αυτά τα βουνά χωρίζουν την Ελλάδα σε μικρές περιοχές, καθεμία από τις οποίες έχει εντελώς διαφορετικό οικοσύστημα, κλιματικές συνθήκες, χλωρίδα και πανίδα. Ένας ειδικός στην καλλιέργεια ελαιολάδου στη Μεσσηνία θα μπορούσε να αποδειχτεί εντελώς ανίδεος αν προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει την εμπειρία του, λίγα χιλιόμετρα πιο πέρα στη Λακωνία.

Αυτή η διαίρεση γίνεται ακόμη πιο σημαντική αν λάβουμε υπόψη τις εκατοντάδες νησιά. Κυριολεκτικά, το καθένα από αυτά φαίνεται να αποτελεί διαφορετικό σύμπαν.

Για αιώνες, αυτή η ιδιαιτερότητα προκάλεσε τον αυτόνομο χαρακτήρα των πόλεων, και τη δυσκολία των αυτοκρατοριών (Πέρσες, Ρωμαίοι, Τούρκοι) να επιβάλουν μια κεντρική εξουσία. Ακόμη και οι Ναζί, παρά τον υπερσύγχρονο στρατό τους, δεν έλεγξαν διαρκώς πάνω από το 10% των ελληνικών εδαφών κατά τον 2ο Πόλεμο.

ΤΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΑΝΑΓΛΥΦΟ ΕΥΝΟΕΙ ΤΗΝ ΜΙΚΡΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Αυτή η εδαφική ιδιαιτερότητα δημιουργεί πολλά πλεονεκτήματα αλλά και περιορισμούς, που φαίνονται δυσνόητα σε επενδυτές, ιδρύματα σε άλλες χώρες και διαμορφωτές κοινής γνώμης σε δυτικές χώρες όπως η Γερμανία, το Βέλγιο, Κάτω Χώρες και η Μεγάλη Βρετανία. Είναι χαρακτηριστική η παντελής απουσία αναφοράς για την νησιωτικότητα και την ορεινότητα στην έκθεση Mc Kinsey "Η Ελλάδα 10 χρόνια μπροστά".

Μιλούν για οικονομίες κλίμακας και φαντάζονται την εξέλιξη λιγότερων μεγάλων επιχειρήσεων που θα αντικαταστήσουν τον μεγάλο αριθμό μικρών[ii].

Δεν μπορούν να κατανοήσουν τους λόγους για τους οποίους η δημόσια τηλεόραση χρειάζεται τόσους χιλιάδες αναμεταδότες για να καλύψει λιγότερο κοινό από την Ολλανδία που έχει μόνο έναν. Ενδεικτικά, παρά το γεγονός ότι το νησί της Σαντορίνης διαθέτει 3 αναμεταδότες, ένα μέρος του νησιού εξακολουθεί να μην έχει σήμα, οπότε πολίτες και επιχειρήσεις πληρώνουν για δορυφορική σύνδεση.

Οι διεθνείς θεσμοί και οι διαμορφωτές κοινής γνώμης δεν μπορούν να διανοηθούν ότι ένα φορτηγό χρειάζεται διπλάσιο χρόνο και καύσιμα για να καλύψει τις ίδιες αποστάσεις λόγω του γεωγραφικού ανάγλυφου

Μιλούν για "οικονομία κλίμακας" αγνοώντας ότι η συγκεντρωτική διοίκηση αποτυγχάνει όταν οι συνθήκες διαφοροποιούνται μέρα με τη μέρα ακόμα και σε παρακείμενες περιοχές. Ακόμη και οι διαπραγματεύσεις με εργάτες γης διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή. Μια επικερδής διαπραγμάτευση για εργατικό δυναμικό μπορεί να αποδειχθεί καταστροφική λίγα χιλιόμετρα μακρύτερα.

Τέτοιες ιδιαιτερότητες δεν μπορούν εύκολα να γίνουν κατανοητές από ανθρώπους που δεν έχουν εμπειρία παραγωγής σε αυτούς τους τομείς. Ανάλογες ιδιαιτερότητες υπάρχουν και σε άλλες χώρες. Η διάσημη γαλλική οινοπαραγωγή βασίζεται σε πολλούς πολύ μικρούς παραγωγούς; Αυτές οι μικρές μονάδες είναι εξαιρετικά βιώσιμες και εξάγουν μοναδικά και ακριβά κρασιά σε όλο τον κόσμο. Δεν μπορώ να φανταστώ κανέναν σοφό επενδυτή που θα μπορούσε να προτείνει τη συγχώνευση αυτών των μονάδων σε λιγότερες μεγάλες για να επιτευχθεί οικονομία κλίμακας.

Η ίδια ιδιαιτερότητα παρατηρείται και στη γερμανική ζυθοποιεία.

Η ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΝΑ ΚΑΙ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ 

Ο κατακερματισμός του οικοσυστήματος δημιουργεί και σημαντικά πλεονεκτήματα. Η μοναδική βιοποικιλότητα, μας χαρίζει προϊόντα ασυναγώνιστα σε παγκόσμιο επίπεδο. 

Θυμάμαι πάντα τη φράση ενός Ιταλού εισαγωγέα ελληνικών προϊόντων σε ένα συνέδριο για το μέλλον της ελληνικής γεωργίας. Ένας αγρότης τον ρώτησε, πώς θα μπορούσε να ανταγωνιστεί τις χαμηλές τιμές των τουρκικών και αιγυπτιακών προϊόντων. Ο Ιταλός απάντησε: «Εσείς οι Έλληνες πουλάτε  τις Ferrari για Fiat»

Η αλήθεια είναι ότι έχουμε «πολλές Ferrari», αλλά λόγω της εγκατάλειψης, οι περισσότεροι παραγωγοί αγροτικών προϊόντων είναι ηλικιωμένοι. Είτε αγνοούν την αξία των προϊόντων τους, είτε είναι περήφανοι, αλλά αγνοούν πώς να προωθήσουν τις «Ferrari» τους στις διεθνείς αγορές

 

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΙ Η ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ

Η συνολική αποτίμηση της βίαιης εγκατάλειψης των 2/3 της ελληνικής επικράτειας, ξεφεύγει από τις δυνατότητες αυτής της σύντομης αναφοράς. Επηρέασε συμπεριφορές, επαγγελματικές συνθήκες, κοινωνική στάση, καταναλωτικά πρότυπα, πολιτισμό. 

• Σε κοινωνικό επίπεδο: Η δεύτερη γενιά όσον μεταφέρθηκαν σχεδόν βίαια από τις πατρίδες τους στις μεγάλες πόλεις, έχουν έλλειμμα κοινωνικής ευθύνης. Είναι «ιδιώτες» (με την αρχαία ελληνική προέλευση αυτής της λέξης): «Ιδιώτης» είναι το άτομο που δεν ενδιαφέρεται για την κοινότητα και είναι εντελώς αδιάφορο και ασυνεπές, για τα προβλήματα της κοινότητας. Στην αρχαία ελληνική δημοκρατία η σημασία ήταν «εγωιστής χωρίς εντιμότητα και σοφία». Αυτή η ερμηνεία οδήγησε και στην ταύτιση της «ιδιωτείας» με την «ψυχική/πνευματική ανεπάρκεια αλλά και στο βρετανικό «Idiot».
  Ενδεικτικά, για αρκετούς νεοέλληνες ένα κακό δημόσιο σχολείο δεν είναι πρόβλημα, όσο  μπορούν να χρυσοπληρώσουν ιδιωτική εκπαίδευση. Δεν τους ενδιαφέρει η βελτίωση της δημόσιας περίθαλψης, όσο μπορούν να δωροδοκήσουν έναν γιατρό ή κάποιους νοσηλευτές, για να παρακάμψουν τα προβλήματα. Δεν τους ενδιαφέρει η γραφειοκρατία, εφόσον μπορούν να εκμεταλλευτούν αυτές τις αδυναμίες για το προσωπικό τους συμφέρον. Οι νεοέλληνες απέχουν κατά κανόνα από την συνέλευση της πολυκατοικίας τους ή τον σύλλογο γονέων των παιδιών τους. Ρέπουν συστηματικά στην ανάθεση για οποιαδήποτε αντιμετώπιση «κοινών προβλημάτων»

• Σε πολιτικό επίπεδο, τέτοιες νοοτροπίες οδηγούν σε πελατειακές σχέσεις και διαφθορά.

• Σε ηθικό επίπεδο, οι παλιές αυτοδεσμεύσεις της κλειστής κοινωνίας του χωριού χάθηκαν, αλλά ποτέ δεν αντικαταστάθηκαν από μια αστική ηθική του πολίτη, που είναι κτήμα άλλων ευρωπαϊκών κοινωνιών.

• Ακόμα και σε αισθητικό επίπεδο, αρκεί να περπατήσουμε σε σύγχρονα αστικά κέντρα για να σοκαριστούμε από την αισθητική κακοφωνία των σύγχρονων οικοδομών, που οι "ιδιώτες-ιδιοκτήτες" αδιαφορούν εάν "δένουν" με τον περιβάλλοντα χώρο. 

Όλα αυτά τα γεγονότα είναι κρίσιμα και πρέπει να συζητηθούν, αλλά δεν αφορούν το παρόν έγγραφο.

Στο παρόν κείμενο σκοπεύουμε να αξιολογήσουμε τις οικονομικές και περιβαλλοντικές συνέπειες.

Ξεκινώντας από τον οικονομικό τομέα, η εγκατάλειψη εξελίσσεται σε βρόχο που πνίγει την οικονομία:

Ανέφερα ήδη ότι κλείνουν σχολεία. Ωστόσο είναι αδύνατο να κλείσουν όλα τα σχολεία. Η συγχώνευση σχολείων 10 χωριών με 2-3 παιδιά το καθένα, παραμένει δαπανηρή και μη βιώσιμη: Εξακολουθούμε να πληρώνουμε σχολείο για 10-20 παιδιά και ταυτόχρονα πληρώνουμε ταξί που μεταφέρουν κάθε πρωί τα παιδιά κάθε χωριού, στο σχολείο και κάθε απόγευμα πίσω στο σπίτι τους. Παρά το υψηλό κόστος, τελικά, τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά έχουν δύο επιλογές: Είτε να παραμείνουν στο χωριό, χωρίς απολυτήριο λυκείου ή επαγγελματική εκπαίδευση (που θα τους καθιστούσε ανταγωνιστικούς αγρότες) είτε να εγκαταλείψουν το χωριό στην εφηβεία, για να τελειώσουν το σχολείο και να μπουν σε ένα πανεπιστήμιο.

Επομένως επενδύονται δυσανάλογα  πολλά χρήματα για εκπαίδευση παιδιών, που τα περισσότερα τελικά θα εγκαταλείψουν την γενέτειρα τους. Εάν όμως έκλειναν όσα σχολεία δεν είναι οικονομικά βιώσιμα, τα 2/3 της χώρας και  τα περισσότερα νησιά σύντομα θα κατέληγαν ακατοίκητα.

Το ίδιο πρόβλημα παρουσιάζεται με την ιατρική περίθαλψη. Το δύσκολο γεωγραφικό ανάγλυφο της Ελλάδας προκαλεί αναπόφευκτα προβλήματα στον τομέα της επείγουσας ιατρικής αντιμετώπισης. Σε περίπτωση ατυχήματος ή καρδιακής προσβολής, ο χρόνος που απαιτείται για τις πρώτες βοήθειες και τη μεταφορά σε κοντινό νοσοκομείο είναι απαράδεκτος. Αλλά και για τα περισσότερα περιφερειακά νοσοκομεία το κόστος μονάδων ΜΕΘ ή σύγχρονου εξοπλισμού (Pet CT, MRI ) είναι απαγορευτικό όταν πρόκειται να εξυπηρετήσουν λίγες χιλιάδες άτομα.

Ακόμα και τα κόστη απλούστατων δημόσιων υπηρεσιών αυξάνονται εκθετικά. Το 2016, ο δήμαρχος του χωριού Πετριτσίου μου είχε επισημάνει, ότι το κόστος αντικατάστασης μίας λάμπας στο οδικό δίκτυο του δήμου του ήταν 2000 φορές υψηλότερο ανά πολίτη, αν συγκρίνουμε το ίδιο κόστος στη Θεσσαλονίκη. Θα μπορούσε να είναι χειρότερο αν λάβαμε υπόψη ότι στην περιοχή των 19 Km2 της Θεσσαλονίκης ζουν σχεδόν 320.000 άνθρωποι ενώ το Πετρίτσι κατοικείται μόνο από 1690 άτομα σε μια έκταση 117 Km2. Φοβάμαι ότι οι προσπάθειες του Δημάρχου Πετριτσίου να συντηρήσει τους φανοστάτες, δεν σταμάτησαν την εγκατάλειψη. Από το 2011 έως το 2021 το Πετρίτσι έχασε το 12,5% του πληθυσμού του. Το 1940, όταν η Ελλάδα είχε μόνο 7,4 εκατομμύρια κατοίκους, το Πετρίτσι είχε σχεδόν 4.900 κατοίκους.

Εάν οι δημόσιες υπηρεσίες αποτύχουν να είναι αποτελεσματικές και οικονομικά βιώσιμες, οι ιδιωτικές υπηρεσίες είναι ακόμη χειρότερες. Υποκαταστήματα τραπεζών, εμπορικά καταστήματα, εστιατόρια, ακόμη και τα τοπικά καφενεία κλείνουν το ένα μετά το άλλο. Η έλλειψη γειτνίασης με κάποιο εμπορικό/επιχειρηματικό κέντρο, πολλαπλασιάζει το κόστος οποιασδήποτε επιχείρησης στην περιοχή. Οι τοπικοί επαγγελματίες και παραγωγοί πρέπει να ξοδέψουν πολύ χρόνο και καύσιμα για να φτάσουν σε τράπεζα, ή να συνδιαλλαγούν με κάποιο γεωπόνο ή προμηθευτή.

Όμως οι συνέπειες δεν περιορίζονται στις δραστηριότητες στις εγκαταλειμμένες περιοχές:

Η διατήρηση λίγων ανθρώπων σε αυτές τις περιοχές έχει αντίκτυπο σε ολόκληρη την εθνική οικονομία. Ο πολλαπλασιασμός του κόστους για κάθε δημόσια υπηρεσία, στις εγκαταλειμμένες περιοχές, επιβαρύνει τον συνολικό εθνικό προϋπολογισμό. Κατά τη διάρκεια μνημονίων έγινε μεγάλη συζήτηση για τον αριθμό των δημοσίων υπαλλήλων. Κανείς δεν μπήκε στον κόπο να αναφέρει ότι χρειαζόμαστε τουλάχιστον έναν δάσκαλο, έναν αστυνομικό και έναν γιατρό σε κάθε μικρό νησί του οποίου το ΑΕΠ δεν επαρκεί ούτε για αυτούς τους τρεις μισθούς. Το 60% της ελληνικής επικράτειας παράγει λιγότερο από το 3% του ελληνικού ΑΕΠ, αλλά χρειάζεται αστυνομία, δρόμους, ηλεκτρικά δίκτυα, ύδρευση και δήμους, με ισάριθμους υπαλλήλους που υποστηρίζουν τη συντήρηση αυτών των υποδομών. Αυτό το μόνιμο έλλειμμα είναι ένας από τους βασικούς λόγους που η ελληνική οικονομία παραμένει ευάλωτη.

Το καλοκαίρι του 2024 ζήσαμε ξανά τον πύρινο εφιάλτη. Οι άνθρωποι συζητούν για την κλιματική κρίση, αλλά οι άνθρωποι στις πόλεις δεν μπορούν να καταλάβουν ότι πριν από 40 χρόνια, αυτά τα δάση τάιζαν 30 εκατομμύρια αιγοπρόβατα, τα οποία καθάριζαν το έδαφος και μείωναν τα εύφλεκτα υλικά. Η υλοτομία μείωνε την καύσιμη ύλη. Πολλές περιοχές ανάμεσα σε δάση καλλιεργούνταν και αυτές οι γεωργικές ζώνες απέτρεπαν την εξάπλωση των πυρκαγιών. Η αποτυχημένη καταστολή των πρόσφατων πυρκαγιών κόστισε δισεκατομμύρια.

Τώρα βρισκόμαστε μπροστά σε μια άλλη πρόκληση: τις καταστροφές από τις πλημμύρες. Σε μια αρμονική κοινωνία, οι πλημμύρες μπορούν να αποφευχθούν με δύο τρόπους:

•           Πρώτον, με τη δημιουργία υποδομών και φραγμάτων νερού στα βουνά,  για ανάσχεση της υδάτινης ορμής
•          Δεύτερον με την αποφυγή κάθε εμποδίου στο τέλος της διαδρομής του νερού μέχρι την θάλασσα.

Η κοινωνία που περιγράψαμε στα προηγούμενα κεφάλαια έκανε το αντίθετο: Οι δήμαρχοι και οι πολιτικοί απέφυγαν να ξοδέψουν χρήματα για υποδομές ανάντη, όπου οι ψηφοφόροι είναι ελάχιστοι. Από την άλλη πλευρά, οι άνθρωποι που μετακόμισαν σε αστικά περιβάλλοντα άσκησαν πολιτική πίεση για να εκμεταλλευτούν τις παραποτάμιες περιοχές, μειώνοντας τις διατομές των ρεμάτων με μπαζώματα και άλλες παρεμβάσεις. Πολλοί δρόμοι, σπίτια και σχολεία χτίστηκαν σε περιοχές που προηγουμένως ήταν ρέματα. Αντί λοιπόν να χτίζουμε εμπόδια ανάντη και να απελευθερώνουμε τα ρέματα κατάντη, κάναμε το αντίθετο.

Συμπερασματικά, είναι αδύνατο να εδραιωθεί βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, με το 60% της Ελλάδας εγκαταλελειμμένο, με αμελητέα συνεισφορά στο ΑΕΠ. Πρέπει επίσης να λάβουμε υπόψη ότι ο φαύλος κύκλος υπονομεύει πλέον την παραγωγή τροφίμων, γεγονός που καθιστά την ελληνική κοινωνία ευάλωτη σε οποιαδήποτε διεθνή αστάθεια.

Τέλος ας θυμίσουμε ξανά τις εξαιρετικά αρνητικές επιπτώσεις της υπερσυσσώρευσης πληθυσμού και χρήσεων γης στο υπόλοιπο 1/3 της χώρας, σε χωροταξικό, πολιτιστικό, κοινωνικό, ψυχολογικό επίπεδο, που αναγκαστικά παραλείψαμε σε αυτό το κείμενο. 

 

 

 

Η ΛΥΣΗ: ΤΟ ΣΠΑΣΙΜΟ ΤΟΥ ΦΑΥΛΟΥ ΚΥΚΛΟΥ

 

Οποιαδήποτε λύση, για να είναι βιώσιμη, πρέπει να είναι οικονομικά βιώσιμη και κοινωνικά αποδεκτή.

Ταυτόχρονα, πρέπει να αντιμετωπίσουμε προκλήσεις σε διαφορετικούς τομείς. Δεν πρέπει μόνο να προσπαθήσουμε να εξαλείψουμε τους λόγους που προκαλούν τη σημερινή μείωση του πληθυσμού, αλλά να δημιουργήσουμε ελκυστικές συνθήκες που θα αναστρέψουν το φαινόμενο:

• ΕΠΙΛΟΓΗ ΠΕΔΙΟΥ ΔΡΑΣΗΣ: Με ποια κριτήρια θα επιλέξουμε ποια χωριά θα αναβιώσουν πρώτα;

• ΑΝΘΡΩΠΟΙ: Ποιες οικογένειες θα αποφασίσουν να μετακομίσουν στα χωριά που αναβιώνουν;

• ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΚΑΙ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ: Ποιες είναι οι ελάχιστες προϋποθέσεις που εξασφαλίζουν έναν αξιοπρεπή τρόπο διαβίωσης στους νέους κατοίκους;

• ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Ποιες είναι οι οικονομικές δραστηριότητες στις περιοχές που αναβιώνουν;

• ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ: Ποιοι φορείς θα χρηματοδοτήσουν το όλο εγχείρημα;

 

ΕΠΙΛΟΓΗ ΠΕΔΙΟΥ ΔΡΑΣΗΣ

Στην Ελλάδα υπάρχουν εκατοντάδες μικρά χωριά με μεγάλες δυνατότητες να γίνουν οι κοινότητες του μέλλοντος. Αλλά χωρίς προτεραιότητες, οποιοδήποτε χρηματοδοτικό πρόγραμμα θα κατέρρεε πριν διασφαλιστεί η βιωσιμότητα νέων κοινοτήτων.

Γι' αυτό πρέπει να θέσουμε κριτήρια και προτεραιότητες:

• Ακόμη και στο βέλτιστο σενάριο όπου έχουμε ταυτόχρονη μετακίνηση 500-1000 νέων κατοίκων σε ένα χωριό, είναι σχεδόν βέβαιο ότι στα πρώτα στάδια οι υπηρεσίες υγείας, παιδείας, ψυχαγωγίας θα υπολείπονταν σημαντικά εκείνων μιας μεγαλούπολης ή έστω μιας κωμόπολης. Επομένως, ο καλύτερος τρόπος για να πειστούν άνθρωποι να μετακομίσουν σε οποιοδήποτε χωριό είναι η εγγύτητα σε μια πόλη. Οικισμοί που απέχουν οδικώς περίπου μισή ώρα από μία πόλη, έχουν ισχυρό πλεονέκτημα.

• Ένα εντελώς έρημο χωριό δεν αποτελεί καλή επιλογή. Ακόμη και ένας πληθυσμός λίγων ηλικιωμένων χωρικών είναι ένα σημαντικό πλεονέκτημα. Όχι μόνο έχουν ήδη κάποια υποδομή, αλλά κυρίως αποτελούν οι ίδιοι θησαυρό γνώσης, ειδικά όταν πρόκειται για συγκεκριμένες λεπτομέρειες που κανείς άλλος δεν μπορεί να προσφέρει.

• Υποστήριξη των τοπικών και περιφερειακών αρχών. Δεν έχει νόημα να ξεκινήσει οιαδήποτε προσπάθεια με άρνηση ή καχυποψία από τους τοπικούς αιρετούς άρχοντες.

• Τοπικοί επενδυτές που θα επέλεγαν να επενδύσουν στη νέα αρχή. Αυτό το κριτήριο δεν σημαίνει ότι οι ξένοι επενδυτές ή ταμεία δεν είναι ευπρόσδεκτοι. Το όλο έργο πρέπει να είναι οικονομικά ελκυστικό τόσο για διεθνείς developers ή διεθνή funds, όσο και για τοπικούς επενδυτές. Ωστόσο οι ξένοι δικαίως ενδιαφέρονται μόνο για την οικονομική απόδοση της επένδυσης. Αντιθέτως όσοι έχουν τοπική καταγωγή, ενδιαφέρονται κυρίως για το μέλλον της πατρίδας τους. Ως εκ τούτου, η συμμετοχή τους πέραν της οικονομικής ενίσχυσης αποτελεί και κριτήριο επιτυχίας του έργου.

• Η εγγύτητα ενός διεθνούς αεροδρομίου είναι ένα ισχυρό πλεονέκτημα. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι το target group μας δεν είναι επισκέπτες που ταξιδεύουν με αεροπλάνο για να περάσουν μια ολόκληρη εβδομάδα ξαπλωμένοι κάτω από μια ομπρέλα σε μια παραλία. Από την άλλη πλευρά, είναι δύσκολο να βρεις επισκέπτες που, μετά από μία διεθνή πτήση, θα άντεχαν να υποστούν μία τετράωρη οδική μετακίνηση σε δύσκολο οδικό δίκτυο.

Τα παραπάνω ενδεικτικά κριτήρια είναι αδύνατον να λάβουν υπ' όψιν τις τοπικές ιδιαιτερότητες. Ήδη αναφέραμε τις τεράστιες διαφοροποιήσεις ακόμα και μεταξύ γειτονικών περιοχών. Κάθε έργο ανάπτυξης θα μπορούσε να αξιοποιήσει ειδικά πλεονεκτήματα που υπερβαίνουν γενικά μειονεκτήματα όπως η δύσκολη πρόσβαση. Για παράδειγμα, κάποιοι άνθρωποι ταξιδεύουν για ώρες για να φτάσουν σε ένα παγκοσμίου φήμης αναρριχητικό πεδίο. Αλλά η όλη ιδέα είναι να αναβιώσουμε εγκαταλελειμμένες περιοχές και να μην επενδύσουμε σε όσες αποτελούν ήδη αναγνωρισμένο πόλο έλξης.

ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΚΑΙ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

Σε ένα εγκαταλελειμμένο χωριό υπάρχουν πολλά άδεια κτίρια.

Μπορούμε να τα εκμεταλλευτούμε ή να δημιουργήσουμε νέα. Η ασφαλέστερη επιλογή είναι να ενοικιαστεί επαρκής αριθμός εγκαταλειμμένων κτισμάτων. Τα περισσότερα είναι μη κατοικήσιμα, αλλά συχνά οι πέτρινοι φέροντες οργανισμοί είναι σε άριστη κατάσταση. Η περίοδος ενοικίασης πρέπει να είναι μεγάλη (έως 99 έτη) και όχι μικρότερη από 20 έτη.

Απαιτείται μελέτη πρόβλεψης του ελάχιστου αναγκαίου δομημένου χώρου για μόνιμους κατοίκους, επισκέπτες, ή επαγγελματικές χρήσεις (εμπόριο, ψυχαγωγία, μεταποίηση κ.λπ.)

Μια βολική συμφωνία με τους ιδιοκτήτες θα μπορούσε να είναι η δωρεάν ενοικίαση του σπιτιού. Σε αντάλλαγμα, η εταιρία, που έχει αναλάβει την ανάπτυξη, θα έχει την υποχρέωση να ανακαινίσει το κτίριο, με τις πιο σύγχρονες προδιαγραφές (ουδετερότητα άνθρακα, υδατική αυτάρκεια). Σε αντάλλαγμα, οι αρχικοί ιδιοκτήτες θα έχουν το δικαίωμα να χρησιμοποιούν το σπίτι για μερικές εβδομάδες το χρόνο, προκειμένου να περάσουν διακοπές στην πατρίδα τους. Το όνειρο των περισσότερων Ελλήνων πολιτών είναι να ανακαινίσουν προγονικές κατοικίες στο χωριό, αλλά δεν μπορούν να το αντέξουν οικονομικά.

Σε αυτή τη μελέτη θα διερευνηθεί και η ανακαίνιση-εκμετάλλευση επαγγελματικών χώρων (καταστήματα, εστιατόρια, γραφεία), από τον ίδιο τον αναπτυξιακό φορέα.

Ο αναπτυξιακός φορέας θα εξασφαλίσει επίσης ηλεκτρική ενέργεια και κλιματισμό από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, συνδέσεις ύδρευσης και 5G.

Αναγκαία θα είναι η λειτουργία ενός τουλάχιστον τραπεζικού υποκαταστήματος.

Το κράτος θα διασφαλίσει τη λειτουργία αστυνομικού τμήματος, σχολείου, παροχής ιατρικής περίθαλψης (με τηλεϊατρική για επείγουσες περιπτώσεις) και ΚΕΠ που παρέχει δημόσιες υπηρεσίες (έκδοση πιστοποιητικών, φορολογικές υπηρεσίες κ.λπ.) Σκοπός είναι να ελαχιστοποιηθεί κάθε επίσκεψη σε πόλη. Η ιδέα είναι να χρησιμοποιηθούν οι πιο σύγχρονες τεχνολογίες, να εξασφαλιστεί η μέγιστη αυτονομία της σύγχρονης κοινότητας και η καλύτερη διασύνδεση με τις πόλεις και τον υπόλοιπο κόσμο.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Δεν έχει νόημα οιαδήποτε συζήτηση, εάν η αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας δεν αποσβένει το κόστος αναβίωσης ενός οικισμού.

Για να επιτύχουμε τα παραπάνω, θα πρέπει να διασφαλίσουμε δύο βασικές παραμέτρους:

• Ο βασικός πολλαπλασιαστής, που θα συντελέσει στην απόσβεση της αρχικής επένδυσης είναι η άνοδος της αξίας γης και ακινήτων.

• Η ζωή των κατοίκων του χωριού πρέπει να είναι πιο ελκυστική από την προηγούμενη παραμονή τους στην πόλη

Αυτές οι δύο παράμετροι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.

Πρώτα πρέπει να επιλέξουμε τις οικονομικές δραστηριότητες που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν στην περιοχή:

• Κτηνοτροφία: Όπως αναφέραμε προηγουμένως το εδαφικό ανάγλυφο στις περισσότερες ελληνικές περιοχές είναι πολύ απότομο, και αυτό αποτελεί μειονέκτημα για τις καλλιέργειες. Από την άλλη, είναι ιδανικό για παραδοσιακή κτηνοτροφία, κυρίως αιγοπρόβατα, των οποίων τα προϊόντα φημίζονται για τη μοναδική τους ποιότητα. Για παράδειγμα, λίγοι γνωρίζουν ότι το κρέας πολλών ελληνικών φυλών είναι πλούσιο σε ω-3 λιπαρά οξέα, που είναι οι σημαντικότερες ενώσεις πρόληψης των καρδιακών παθήσεων.

• Ελληνικό μέλι: Είναι πλούσιο σε φαρμακευτικές ουσίες, πιο πλούσιο και από το παγκοσμίως γνωστό Manuca.

• Φαρμακευτικά φυτά: Το θυμάρι, η ρίγανη, ακόμα και τα φύλλα της ελιάς, είναι ένας άγνωστος θησαυρός.

• Γεωργία: Το εδαφικό ανάγλυφο δεν ευνοεί την έντονη γεωργία, αλλά σε ορισμένες περιοχές, είναι ιδανικό για μερικά εξαιρετικά προϊόντα: ελαιόλαδο, κρασί, σταφίδες, μετάξι και φρούτα.

• Δασοπονία: Είναι ένας άγνωστος θησαυρός. Το ελληνικό ξύλο είναι ένα από τα πιο ποιοτικά ξύλα παγκοσμίως, αλλά στην Ελλάδα δεν υπάρχουν φορείς που να πιστοποιούν την αξία του. Ένας άλλος θησαυρός είναι τα μανιτάρια, και κυρίως η τρούφα. Είναι κοινό μυστικό ότι οι Ιταλοί συλλέγουν τις τρούφες μας χωρίς άδεια και στη συνέχεια τις μεταφέρουν λαθραία στην Ιταλία, όπου τις πιστοποιούν και τις εξάγουν σε όλο τον κόσμο, σε υψηλές τιμές.

• Τουρισμός: Η ποικιλομορφία του τοπίου, η ποικιλία χλωρίδας και πανίδας και το εξαιρετικό κλίμα, αποτελούν μερικά από τα ασύγκριτα πλεονεκτήματα των ελληνικών βουνών. Αν λάβουμε επίσης υπόψη ότι μπορούμε να απολαμβάνουμε αλπικό ταμείο και λίγα χιλιόμετρα μακρύτερα να κολυμπήσουμε σε μια παρθένα παραλία, τότε μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε ότι αυτά τα εγκαταλειμμένα βουνά έχουν ισχυρά πλεονεκτήματα έναντι της Ελβετίας ή της Αυστρίας. Σε αυτά τα δυνατά σημεία, πρέπει να προσθέσουμε τη μοναδική Μυθολογία και τα μνημεία κάθε ελληνικής γωνιάς.

• Τέλος υπάρχουν άριστες συνθήκες για θεματικό τουρισμό:

o Ποδηλατικός τουρισμός

o Πεζοπορία

o Θρησκευτικός τουρισμός

• Πληροφορική: Οι αρχές της Ιαπωνίας έχουν δώσει ισχυρή ώθηση στα εγκαταλελειμμένα χωριά τους προσφέροντας κίνητρα στις εταιρείες λογισμικού να ιδρύσουν παραγωγικές μονάδες σε μικρά χωριά. Πρόκειται για ιδανική δραστηριότητα, αφού δεν απαιτεί οδικές ή σιδηροδρομικές μεταφορές πρώτων υλών ή προϊόντων. Επίσης, τα ήρεμα χωριά μας είναι εξαιρετική και φθηνή λύση για ψηφιακούς νομάδες. 

• Εκπαίδευση προσφύγων/μεταναστών: Στην ομάδα μελέτης αυτού του άρθρου διαθέτουμε ήδη σχετικό πρόγραμμα πιστοποιημένο από τον ΟΗΕ, το οποίο περιλαμβάνει 6μηνη εκπαίδευση για κάθε αλλοδαπό που ζητά να εργαστεί στην Ε.Ε. Το πρόγραμμα αυτό προσφέρει εκμάθηση δύο ευρωπαϊκών γλωσσών (ελληνική και άλλη μία), εκμάθηση ευρωπαϊκών και ελληνικών θεσμών και πιστοποίηση επαγγελματικών δεξιοτήτων, ειδικά για άτομα που έχασαν τα πιστοποιητικά σπουδών τους κατά τη μετανάστευση.

Η γεωμορφολογκή ποικιλότητα που προαναφέραμε εμποδίζει τη δημιουργία ενός γενικού επιχειρηματικού σχεδίου εφαρμόσιμου σε όλη την επικράτεια. Κάθε οικισμός χρειάζεται διαφορετική SWOT ανάλυση. Δραστηριότητες που παρουσιάζουν κέρδος σε μια περίπτωση ενδέχεται να είναι ανεφάρμοστες σε μια άλλη.

Υπάρχει όμως κάτι κοινό: Δεν υπάρχει κανένα σημείο της εγκαταλειμμένης Ελλάδας χωρίς κρυμμένες χρυσές ευκαιρίες. 

ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ

Η αναβίωση οποιουδήποτε οικισμού, ακόμα και του πιο μικρού χωριού, απαιτεί σοβαρούς οικονομικούς πόρους. Δεν προτείνουμε μία βραχυχρόνια κερδοσκοπία, αλλά μία μακροχρόνια επένδυση χαμηλού ρίσκου με μεγάλες και σταθερές αποδόσεις.

Δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς τη στήριξη του κεντρικού κράτους και των τοπικών αρχών.

Χρειαζόμαστε επίσης ευρωπαϊκή υποστήριξη. Η πολιτική συνοχής δίνει ιδιαίτερη προσοχή στις ευρωπαϊκές περιφέρειες που αντιμετωπίζουν σοβαρές και μόνιμες γεωγραφικές ή δημογραφικές προκλήσεις, όπως ορεινές περιοχές, νησιά και αραιοκατοικημένες περιοχές.

Επιπλέον, ο ΟΗΕ παρέχει πόρους για την εκπαίδευση και την ένταξη των προσφύγων και των μεταναστών.

Θα πρέπει να διερευνηθούν όλοι οι παραπάνω πόροι και να αξιοποιηθεί κάθε δυνατότητα και ευκαιρία.

Ωστόσο, στο παρελθόν, πολλοί πόροι έχουν διοχετευθεί σε παρόμοια έργα χωρίς να αντιστραφεί η τάση για περαιτέρω εγκατάλειψη.

Η κύρια διαφορά μεταξύ των προηγούμενων προσπαθειών και της νέας μας πρότασης είναι ότι ο πρώτος μας στόχος είναι η διασφάλιση οικονομικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής βιωσιμότητας.

Μια οικονομική δραστηριότητα, που βασίζεται σε ευρωπαϊκούς ή εθνικούς πόρους, θα μπορούσε να προσελκύσει ορισμένους ανθρώπους να εργαστούν, αλλά όταν τελειώσουν οι πόροι, η οικονομική δραστηριότητα σταματά ή μετακομίζει σε ευνοϊκότερα περιβάλλοντα.

Αντιθέτως μία βιώσιμη επενδυτική πρόταση πρέπει να βασίζεται σε μία ικανοποιητική απόδοση των επενδύσεων και σε μία διαχρονική ευημερία των ανθρώπων

Φυσικά, για να σπάσει ο φαύλος κύκλος που προαναφέραμε, χρειάζεται κάποια αρχική χρηματοδότηση και κρατική στήριξη, αλλά σε δεύτερο χρόνο αυτή η χρηματοδότηση θα πρέπει να έχει μία ελκυστική απόδοση.

ΠΩΣ ΠΡΟΣΜΕΤΡΑΤΑΙ Η ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΗ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ;

Το βασικό ερώτημα που πρέπει να απαντήσουμε είναι:

«Αν αυτό το χωριό δεν είχε εγκαταλειφθεί μετά τον πόλεμο, και σήμερα είχε πληθυσμό άνω των 1000 κατοίκων, θα ήταν μια βιώσιμη κοινότητα; Θα μπορούσε να παράγει ανταγωνιστικά προϊόντα; Θα μπορούσε να είναι ένας ελκυστικός προορισμός; Εάν κάνουμε μια SWOT ανάλυση αυτής της κοινότητας, μπορούμε να προβλέψουμε θετικές προοπτικές;»

Κανείς δεν πρέπει να αποκλείσει μία αρνητική απάντηση στο παραπάνω ερώτημα. Η παρακμή κάποιων περιοχών είναι παγκόσμιο φαινόμενο. Περιοχές, για οικονομικούς και περιβαλλοντικούς λόγους, πιθανώς δεν είναι πλέον σε θέση να υποστηρίξουν τον πληθυσμό που είχαν πριν από 100 χρόνια. 

Ωστόσο συχνά οι οικονομοτεχνικές μελέτες οδηγούν σε λαθεμένα συμπεράσματα επειδή λαμβάνουν ως δεδομένη την καθοριστική παράμετρο της ΚΑΠ. Η ΚΑΠ έχει αποδειχθεί το σημαντικότερο εργαλείο για την προστασία και την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής γεωργίας. Ωστόσο συχνά προκαλεί στρεβλώσεις όπως η στήριξη κοινωνικών ομάδων, που επιβιώνουν χάρη στις επιδοτήσεις της ΚΑΠ,  χωρίς ουσιαστική παραγωγική δραστηριότητα. Ακόμη χειρότερα, οι επιδοτήσεις στρεβλώνουν τις συνθήκες αγοράς: Διευκολύνουν την αθέμιτη κερδοσκοπία πολυεθνικών που πολλαπλασιάζουν το κόστος πρώτων υλών στην ευρωπαϊκή αγορά, πουλώντας ταυτόχρονα τα ίδια προϊόντα πολύ φθηνότερα σε παραγωγούς τρίτων χωρών. Έτσι καθίσταται αδύνατη μία βιώσιμη παραγωγική δραστηριότητα χωρίς τις ευρωπαϊκές ενισχύσεις. 

Επομένως μια μελέτη οφείλει να αξιολογήσει την οικονομική και κοινωνική βιωσιμότητα αξιολογώντας τις δυνατότητες των τοπικών πόρων. 

Εάν η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα είναι καταφατική, τότε θα είναι εύκολο να υποστηρίξουμε την αναβίωση με χρηματοοικονομικά εργαλεία όπως το Agrofund όπως περιγράφεται παρακάτω. 

Συμπερασματικά, οι ευρωπαϊκές ενισχύσεις και οι δημόσιες επενδύσεις είναι απαραίτητα εργαλεία για μία καλή εκκίνηση, αλλά σε βάθος χρόνου δεν είναι συνετό να λαμβάνονται υπ' όψιν σε μία οικονομοτεχνική μελέτη. 

ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΕΝΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ

Ο βασικός πολλαπλασιαστής που θα καταστήσει ένα τέτοιο ταμείο ελκυστικό είναι η αξία της γης. Είναι η ίδια ακριβώς η τραγική εγκατάλειψη που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μοχλός ανάπτυξης. Ιδού κάποια ενδεικτικά δεδομένα:

Η παρούσα αξία της γεωργικής γης στις εγκαταλελειμμένες περιοχές είναι μικρότερη από 5000 €/εκτάριο. Εάν καλλιεργηθεί αυτή η γη, είναι εύκολο να επιτευχθεί κύκλος εργασιών περίπου 2000€/εκτάριο. Στις σύγχρονες μονάδες ο τζίρος ανεβαίνει έως και 17000€/εκτάριο. Αυτός είναι ο μέσος κύκλος εργασιών στην Ολλανδία, αλλά στην Κρήτη, έχουμε αγροκτήματα με τζίρο άνω των 50.000 €/εκτάριο. Οι Ισραηλινοί στο επιδόρπιο πραγματοποιούν τζίρο περίπου 12.000€/εκτάριο.

Σε μία μετριοπαθή εκτίμηση μπορούμε να υπολογίσουμε έναν μέσο τζίρο 5000€/εκτάριο και κέρδος 2000€/εκτάριο.

Ποια θα είναι η αξία αυτής της γης μετά την ανάπτυξή της; Μια κανονική πρόβλεψη P/E για τη γη θα μπορούσε να είναι περίπου 20 και αυτό το γεγονός ανεβάζει την αξία της εκμεταλλευόμενης γης στα 40.000 €/εκτάριο.

Λαμβάνοντας υπόψη τους παραπάνω αριθμούς, ένα χρηματοοικονομικό ταμείο που κατέχει εγκαταλελειμμένη έκταση συνολικής επιφάνειας 5000 εκταρίων, θα πρέπει να έχει αρχική αξία περίπου 250 εκατ. €. Αλλά εάν αυτή η γη αξιοποιηθεί βιώσιμα, η αξία της μετά από 3-4 χρόνια καλλιέργειας θα είναι περίπου 2 δις €.

Αυτή η τεράστια μόχλευση δεν είναι μαγική. Βασίζεται στο σημερινό τραγικό γεγονός ότι η αξία της γης σε αυτές τις περιοχές είναι σχεδόν μηδενική. Υποδεικνύει τη σημερινή εικόνα εγκατάλειψης. Αλλά οικονομικά αυτό δείχνει επίσης έναν δρόμο στρωμένο με ευκαιρίες.

Αυτό το παράδειγμα αφορά τη γη. Αλλά και οι τιμές/αξίες των κτιρίων στα εγκαταλελειμμένα χωριά είναι στο ίδιο χαμηλό επίπεδο προσφέροντας ιδανικές ευκαιρίες.

Ωστόσο, τα πλεονεκτήματα ενός χρηματοοικονομικού ταμείου δεν περιορίζονται στη μόχλευση των αξιών.

Ένα ταμείο που διαθέτει 1000 στρέμματα ελαιόλαδα έχει μέτρια κέρδη 2000 €/εκτάριο. Είναι εύκολο να απευθυνθεί σε ένα hedge fund και να δημιουργήσει ένα SWAP με βάση τα κέρδη των επόμενων 20 ετών. Και με αυτή την ανταλλαγή το Agrofund θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει την ανακαίνιση κτιρίων και άλλες υποδομές που έχουν πρόσθετα κέρδη. Με τη σειρά του το Hedge Fund, εάν έχει προεκτιμήσει ορθά τις προοπτικές ελαιοκομίας την επόμενη 20ετία, μπορεί να βρεθεί ωφελημένο. Πρόκειται για μία win-win ανταλλαγή, με το Agrofund να εξασφαλίζει σημερινή ρευστότητα για να επενδύσει σε νέες εγκαταλειμμένες υποτιμημένες αξίες, ενώ το Hedge Fund αποκτά έναν τίτλο με ευνοϊκές προοπτικές.

Ένα AGROFUND δίνει τη δυνατότητα σε έναν αλλοδαπό να επενδύσει στην ελληνική γεωργία, χωρίς να έχει την υποχρέωση να ελέγχει την καλή διαχείριση κάθε δραστηριότητας (αγρόκτημα, ξενοδοχείο, tour operators κ.λπ.)

Δίνει επίσης τη δυνατότητα σε ιδιοκτήτες γης ή κτιρίων να συνεισφέρουν με τα ακίνητά τους στο Ταμείο και να γίνουν εταίροι στο αναπτυξιακό έργο.

Από την άλλη πλευρά, η αναπτυξιακή εταιρία, χάρη σε αυτό το ταμείο, παντρεύει διεθνή επενδυτικά κεφάλαια και τοπικούς πόρους. Γι' αυτό και παραπάνω αναφέραμε τη σημασία της συμμετοχής στο Ταμείο, όχι μόνο των διεθνών επενδυτών, αλλά κυρίως των ντόπιων που έχουν όνειρο για την ανάπτυξη της πατρίδας τους. Μια πιθανή καιρική καταστροφή θα μπορούσε να απειλήσει μία παραγωγική μονάδα που στηρίχθηκε σε δανειακό χρήμα. Αλλά μία εταιρία που στήριξε την ανάπτυξη της σε ένα FUND, μπορεί να αντιμετωπίσει «τις βροχερές μέρες» και τις ακραίες καιρικές συνθήκες λόγω της κλιματικής κρίσης, με ανθεκτικότητα και σταθερότητα.

Επιπλέον, τα ιδρύματα που εγγυώνται το ΤΑΜΕΙΟ έχουν την τεχνογνωσία να διερευνήσουν τη βιωσιμότητα οποιασδήποτε νέας οικονομικής πρότασης και ως εκ τούτου λειτουργούν και ως θεματοφύλακες της δραστηριότητας. 

 

Με την πρόταση αυτή δεν «ανακαλύπτουμε την Αμερική». Εδώ και αιώνες η παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα δεν στηρίζεται σε δανεισμό, αλλά κυρίως σε επενδυτικά προϊόντα. Γιατί άραγε οι μεγαλύτερες πολυεθνικές, εισάγουν τις μετοχές τους στα χρηματιστήρια; Δεν αντλούν έτσι κεφάλαια από επενδυτές και όχι από δανειστές;

Γιατί ο ελληνικός πρωτογενής τομέας να αποτελεί εξαίρεση και να ζει διαρκώς με τον βρόχο ενός απεχθούς δανεισμού; Γιατί να μην εκμεταλλευτεί την σημερινή δραματικά χαμηλή αξία γης και ακινήτων, που θα πολλαπλασιαστεί μόλις ξεκινήσει κάποια βιώσιμη παραγωγική δραστηριότητα;

ΕΧΕΙ Ο ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΛΚΥΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ;

 

Σε όλη την παραπάνω παρουσίαση, αφήσαμε ασχολίαστο το γιατί η ελληνική ύπαιθρος μπορεί να έχει ελκυστικές αποδόσεις. 

Γιατί κάποιοι να αφιερώσουν αρχικό χρόνο και χρήμα για να διερευνήσουν τις προοπτικές μίας αναπτυξιακής προσπάθειας;

Ποιος εξασφαλίζει ότι εάν γίνει η αναγκαία αρχική έρευνα, θα βρεθούν περιοχές με ικανοποιητικές προοπτικές;

Για να αναφέρουμε κάτι φαιδρό, θα είχε λογική να αρχίσει κάποιος να ψάχνει στα βουνά μας για ...χρυσάφι; Να κάνει δοκιμαστικές γεωτρήσεις και εν τέλει αφού έχει δαπανήσει αρκετά χρήματα και χρόνο να αποδειχθεί ότι όσο χρυσάφι έκρυβαν τα βουνά μας, ήδη έχει εξορυχτεί αρκετούς αιώνες νωρίτερα; Θα είχε λογική μία τέτοια έρευνα ένα  δεν υπήρχαν αρχικές ισχυρές ενδείξεις ύπαρξης χρυσοφόρου φλέβας;

Η απάντηση στο παραπάνω κρίσιμο ερώτημα είναι ότι ο πρωτογενής τομέας είναι όντως μία χρυσοφόρα ανεκμετάλλευτη φλέβα σε πολλά μελλοντικά σενάρια:

ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΟΜΑΛΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Σε αυτό το σενάριο είναι αναπόφευκτο η παγκόσμια ζήτηση τροφίμων να πολλαπλασιάζεται. Η ανεξέλεγκτη αποψίλωση τροπικών δασών για να αυξηθεί η γεωργική γη είναι μοιραίο να επιβραδυνθεί ή και να σταματήσει εάν δεν θέλουμε να βιώσουμε κλιματικό Αρμαγεδδώνα. Είναι λοιπόν εξίσου αναπόφευκτο να αυξάνεται η ζήτηση υφιστάμενων γεωργικών γαιών, ιδιαίτερα στην Ευρώπη. 

Αυτή η αύξηση θα είναι εκθετική για υγιεινά τρόφιμα υψηλής διατροφικής αξίας για δύο λόγους:

• Η παγκόσμια μεσαία τάξη αυξάνεται ταχύτερα από την αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού και ζητά προϊόντα υψηλής ποιότητας.
• Είναι ταχεία η διάδοση της γνώσης ότι η κακή διατροφή έχει γίνει πλέον η σοβαρότερη απειλή για πρόωρο θάνατο. 

Η ελληνική ύπαιθρος είναι ένα εξαιρετικό πεδίο παραγωγής brands  ασυναγώνιστης ποιότητας

 

ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΚΡΙΣΗΣ

 

Σε συνθήκες κρίσης ένας από τους ελάχιστους επιχειρηματικούς τομείς που δεν καταρρέουν είναι η παραγωγή τροφίμων. Γεωργικές εκτάσεις σε περιοχές με μειωμένη αστάθεια θα παραμένουν ελκυστικές για οικονομική δραστηριότητα.

 

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ένα τεράστιο μέρος της Ελλάδας έχει ερημωθεί βίαια μετά τον εμφύλιο πόλεμο.

Αυτή η εγκατάλειψη οδήγησε σε έναν φαύλο κύκλο: Η εγκατάλειψη προκάλεσε οικονομική και κοινωνική οπισθοδρόμηση και η οπισθοδρόμηση προκάλεσε περαιτέρω εγκατάλειψη.

Το γεγονός ότι πάνω από το 60% της ελληνικής γης συνεισφέρει λιγότερο από το 3% του ΑΕΠ προκαλεί σοβαρές αρνητικές συνέπειες που καθιστούν την ελληνική οικονομία ευάλωτη.

Αυτή η εγκατάλειψη έχει επίσης σοβαρές κοινωνικές συνέπειες που τροφοδοτούν τον πελατειακό χαρακτήρα και τη διαφθορά.

Ως εκ τούτου, η αναβίωση των εγκαταλελειμμένων περιοχών αποτελεί επείγουσα και κρίσιμη προτεραιότητα.

Τα καλά νέα είναι ότι αυτή η αναβίωση θα μπορούσε επίσης να είναι μια μεγάλη οικονομική ευκαιρία και ένα πολύ ενδιαφέρον πεδίο μακροπρόθεσμων επενδύσεων με υψηλές αποδόσεις.

 

---

[i] Μένιου Χαραλαμπίδη «Οι Δοσίλογοι»

[ii] (Mc Kinsey: Η Ελλάδα 10 χρόνια μπροστά)

 

Όχι κύριοι! Δεν ευθύνεται ο Γερμανός εργαζόμενος για την Γερμανική κρίση

 Για πολλοστή φορά, ξεκινάει το μύθευμα ότι για την κατάσταση της οικονομίας την κύρια ευθύνη έχουν οι εργαζόμενοι. Θύμα πριν λίγα χρόνια ήταν οι Έλληνες εργαζόμενοι, αλλά σήμερα δαιμονοποιούνται οι Γερμανοί. Το γεγονός ότι οι Γερμανοί δουλεύουν λιγότερο ήταν δεδομένο εδώ και δεκαετίες. Δούλευαν λιγότερο και το 1977-78, όταν εργάστηκα και εγώ ως εργάτης και είχα μείνει έκθαμβος από το πόσο λίγο δουλεύαμε και πόσο καλά πληρωνόμασταν (έπαιρνα πάνω από 100 μάρκα την ημέρα δηλαδή πάνω από 40.000 δραχμές τον μήνα, με το ελάχιστο ημερομίσθιο). Ήταν γνωστό και την εποχή των μνημονίων, που ο Σόιμπλε μας κουνούσε το δάκτυλο.

Αυτό που ξαφνικά ξεχάσαμε είναι ότι δουλεύουν μεν λιγότερο, αλλά η δομή της γερμανικής επιχείρησης είναι τέτοια που η δουλειά τους έχει πολλαπλάσια αποτελέσματα. Επίσης οι ευθύνες διαχέονται ακόμα και στον τελευταίο ανειδίκευτο εργάτη, οπότε ελάχιστα προβλήματα καταλήγουν να απασχολούν την κορυφή της διοικητικής πυραμίδας. Κάθε αρνητική εμπλοκή λύνεται τάχιστα από τους ίδιους τους εργαζόμενους, προκαλώντας ελάχιστες απώλειες στις γραμμές παραγωγής. Η γερμανική παραγωγική μηχανή δεν είναι δυνατόν να μεταμορφώθηκε ξαφνικά, από υπόδειγμα, σε παράδειγμα προς αποφυγήν.

 

Είναι πραγματικά θράσος να ανακαλύπτουμε ξαφνικά ότι η Γερμανική οικονομία απέκτησε πρόβλημα εξαιτίας των ..."τεμπέληδων Γερμανών" και όχι επειδή η Ε.Ε επέλεξε να γίνει τα τελευταία χρόνια μαριονέτα των ΗΠΑ στον παγκόσμιο οικονομικό και γεωπολιτικό χάρτη.

Θα ήταν τεράστιο λάθος να λειτουργήσουμε με εκδικητικά ανακλαστικά και να πέσουμε στην παγίδα να ρίξουμε τις ευθύνες στον γερμανό εργαζόμενο, επειδή και εκείνος πριν λίγα χρόνια έχαψε το παραμύθι για τους "τεμπέληδες Έλληνες"

https://www.documentonews.gr/article/oi-germanoi-tempelides-kai-oi-ellines-doyleytarades-anatrepoyn-tis-prokatalipseis-ta-stoixeia-toy-oosa/

Are the European Greens' leadership in strategic confusion?

  

The European Greens' misguided intervention in the U.S. presidential elections highlights their dead-end strategy in addressing the problems of European citizens.

On November 1, just four days before the U.S. presidential elections, the European Greens issued a public statement[i] calling on Jill Stein[ii], the Green Party presidential candidate, to withdraw from the race in favor of Kamala Harris.

The final U.S. election results have demonstrated how misguided and unacceptable the EGP’s intervention was.

Why it was misguided:

• Diminishing Jill’s results didn’t prevent Kamala’s defeat. Of course, there was a slight possibility that the difference between Kamala's and Trump’s votes could have been smaller than Jill’s. However, such mathematical coincidences are rare, and it makes no sense to base our political strategies on them.
• Politics isn’t mathematics. The EGP’s decision seems to ignore voters’ motivations: Why would a Biden supporter switch to Trump, abstain, or vote for Stein instead of backing Kamala? Did the EGP try to understand voters’ tendencies before asking Jill to withdraw? The EGP disregarded voters who had abstained in previous elections and, more critically, ignored people completely disillusioned with the Biden-Kamala administration. In this election, the Democrats lost over 13 million voters, who mostly did not vote for Trump (since he also lost over 1.5 million voters compared to his 2020 total). The EGP leadership has shown itself to be totally incapable of understanding the political reality in the U.S. The final results show that these elections were a prime opportunity to attract some of those 13 million disappointed voters to the Green ideas—a chance the EGP undermined. I cannot predict how many voters responded to the EGP’s appeal and ultimately voted for Kamala. Millions of Americans have families in Ireland, Germany, or other countries where the EGP has a strong presence. It is beyond my role to quantify the damage, but as a politically engaged person, I find it difficult to decide which is worse: the possibility that the European Greens have such respect that they created significant harm, or that the damage was minimal because people no longer respect the European Greens’ recommendations.
• The EGP’s reasoning fails to consider the deep and dangerous divisions in U.S. society. It views Trump as a threat, ignoring that "Trumpism" predates Trump’s presidential run, as explored in the insightful book How Democracies Die. The Democrats are equally responsible for fostering these divisions. The latest election results reveal just how disconnected the EGP leadership is from U.S. society—and, I fear, from European society as well. Similar trends appear in Europe, where recent election outcomes show the EGP leadership as ill-equipped to address or confront these issues and incapable of offering attractive alternatives to voters.

Why it was unacceptable:

• If the U.S. Greens had decided to withdraw and support Kamala, it would have been a mistake for the reasons outlined above, but we would respect their decision. However, the EGP’s external intervention violates Green principles. It recalls the Third Communist International, where Russian Bolsheviks controlled the labor movements in Greece, Spain, and elsewhere. Such "politburo-style" thinking, which assumes a sort of "papal infallibility," led to tragedies like the Greek Civil War of 1946–1949. Greens fundamentally oppose this mindset. A core Green principle is that what works best in Germany could be disastrous for Greece. Seeking an absolute “right or wrong” solution is as absurd as deciding …whether feathers or fur is better for animals in natural ecosystems. This is why our movement isn’t bound by orthodoxy, unlike Marxists, neoliberals, or Keynesians.
• I would like to remind you of the EGP’s internal crisis in 2005 over whether to support the European Constitution. Con Bèndit advocated for a unified EGP campaign in favor of the draft constitution, but for member parties in Greece, Sweden, or Ireland, such a campaign could have been disastrous. Fortunately, at an extraordinary council in Brussels, the EGP accepted an amendment from the Greek Greens acknowledging the right of some parties to campaign against the constitution. Reinhard Bütikofer’s intervention in support of this amendment was pivotal. A majority that respects and acknowledges a legitimate minority view is a triumph of Green principles. Unfortunately, it seems that today’s EGP leadership has slipped into dangerous intolerance.
• Far more troubling is the EGP’s rationale for its appeal: the U.S. electoral system. In many countries (e.g., the UK, and Greece), the largest party wins a majority in parliament, even without a majority of the popular vote. In some authoritarian regimes, it’s nearly impossible for small parties to influence central politics. In such systems, having a few parliamentary seats often doesn’t affect major decisions that are guided by other factors like corruption and clientelism. Many voters see voting for a small party as “wasting their vote.” What exactly is the EGP suggesting? Do they admit that in these countries, like USA or Greece, it’s useless for a Green party to participate in elections, and instead they should support a chosen larger party as the “lesser evil”?

Last but not least: Could supporting the Democrats benefit the U.S. Greens?

Yes, but to ensure a win-win result, some crucial conditions are necessary: Kamala would need to officially acknowledge the Green Party’s support by possibly offering a House seat, including Green advisors in ministries, and making specific policy commitments. In similar situations, political alliances can produce surprising results: 1+1 could equal 3, 4, or even 5. However, if the alliance appears opportunistic, 1+1 might equal 1 or even less. Such alliances must be based on compelling reasoning and goals that could inspire citizens. Otherwise, even core voters of both parties may be disappointed and abstain. Alliances like this must be discussed thoroughly within the U.S. Greens, including members and supporters, to avoid perceptions of betrayal. Most importantly, political decisions like this require long time to explain and communicate to the public. In the case of the EGP’s appeal just days before the election, Kamala’s need for Green support may have seemed more like desperation than a genuine alliance.

What are the real reasons behind the EGP’s appeal?

The EGP’s decision was not based on thorough research or discussions with the U.S. Greens and Kamala’s office. Searching for logic, I am reminded of the Comte de Buffon’s saying: “An act’s reasoning can be worse than the act itself.”

It seems the EGP leadership is paralyzed by fears over the rise of fascism in Europe. Only a few years ago, we Greens were optimistic, seeing ourselves as the main alternative to the fading traditional political forces. The EU Commission’s “Green Deal” signaled that our proposals were becoming mainstream and the media spoke of a “Green Wave.”

This growing acceptance of Green policies by political and economic institutions led us to a strategic error: instead of building grassroots support and spreading Green proposals among farmers, industry, and the productive base of European societies, we became arrogant. We forgot that Green solutions must first serve the people and address their everyday problems. Instead, we were captivated by our influence over Brussels’ bureaucracy, transforming from advocates for people’s needs into participants in the EU nomenclature.

Meanwhile, nationalists, Euroskeptics, and even fascists seized on growing problems—poverty, inflation, fear of immigration—and cleverly blamed these issues on the Green transition.

We supported Biden’s foreign policy instead of recognizing the risks it posed to European citizens. The invasion of Ukraine is an unacceptable crime, but is military escalation the best response? A similar strategy has been proven disastrous in Afghanistan, as predicted in the 2004 book Imperial Hubris: Why the West Is Losing the War on Terror.

A clearer example: Cyprus's land remains illegally occupied by Turkey since 1974. How “Green” would a proposal be to regain these territories through military escalation? Is it a “Green solution” to propose arming and sacrificing Cypriot youth for the liberation of the island? Does anyone believe that bombing Turkey with ATACMS[iii] would compel Erdogan to withdraw? Even the most fervent Cypriot patriots do not advocate a military solution. Does this mean they condone the invasion?

Now, anyone advocating for a ceasefire in Ukraine is accused of being a Putin supporter. We are sacrificing Ukrainian lives to exterminate Putin, just as we sacrificed Iraqi lives to exterminate Saddam, or Afghan lives to exterminate the Taliban. I fear we have lost our nonviolent identity. During NATO’s bombing of Yugoslavia, I said at the 1999 EGP Council in Larnaca: “We’re burning down our house to exterminate the rats.”

During the Cold War, the Greens envisioned an independent Europe fostering mutual respect between nations. Since 1999, we have abandoned this core EU principle. Increasingly, we became part of U.S. policy in Israel, Iraq, China, and beyond, weakening the EU itself. This has made us complicit in the rise of new nationalism across Europe.

All recent European election results show that citizens do not accept our choices. The “Green Wave” has lost its momentum, with people increasingly choosing far-right and even fascist options as the main alternative to neoliberal policies. Instead of self-reflection and rethinking our strategy, we tried to prevent Trump’s victory with a nonsensical decision that undermined our purpose. Rather than promoting our own ideas, we chose to cling to Kamala.

Drowning, we clutch at straws.

---

[i] https://europeangreens.eu/news/us-elections-european-greens-call-for-jill-stein-to-step-down/

[ii] https://www.jillstein2024.com/

[iii] ATACMS

 

 

Η ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΠΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ ΣΥΡΙΖΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Δεν είμαι Αριστερός. Εξακολουθώ να θεωρώ ότι η μόνη βιώσιμη απάντηση στα αδιέξοδα του νεοφιλελευθερισμού είναι η Πράσινη πολιτική.

Ωστόσο η Οικολογία συνεργάστηκε με την Αριστερά τις τραγικές για την Ελλάδα ώρες από το 2015 μέχρι το 2019

Δημοσιεύω αυτό το άρθρο πριν τις εκλογές νέου προέδρου στον ΣΥΡΙΖΑ. Η πορεία αυτού του πολιτικού χώρου μας αφορά όλους. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, παρά τα ασύστολα ψεύδη που εκστομίζουν οι ένοχοι για την χρεοκοπία της χώρας, κράτησε στην Ελλάδα στο ευρώ και έβγαλε την χώρα από τα μνημόνια.

Σε όλους ανεξαιρέτως τους οικονομικούς δείκτες παρέδωσε μία χώρα καλύτερη από αυτή που παρέλαβε. Μερικά κρίσιμα γεγονότα:

·         Την 31^η Δεκεμβρίου 2014 έληγε το δεύτερο μνημόνιο, οπότε η Ελλάδα έπρεπε μόνη της να διαχειριστεί το χρέος της. Οι υποχρεώσεις του 2015 ήταν περίπου 22 δις ευρώ, με ταμειακά αποθέματα λιγότερα από 1 δις. Η απόπειρες της κυβέρνησης Σαμαρά για εξεύρεση 22 δις από τις αγορές απέτυχαν παταγωδώς, οπότε η άτακτη χρεοκοπία ήταν προδιαγραμμένη και προαποφασισμένη από τον Σόιμπλε. Μέσα από τις συμπληγάδες του 3^ου μνημονίου, χάρη στη διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ-ΟΠ η χώρα επανήλθε στην ομαλότητα και μακάρι να μην υπάρξει πισωγύρισμα.

·         Ο δείκτης οικονομικής ανισότητας είχε φτάσει σε ιστορικό ρεκόρ το 2014. Παρά το τρίτο μνημόνιο, το 2019 παραδώσαμε ιστορικό ελάχιστο οικονομικής ανισότητας.

·         Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ υπήρξε η μόνη που διατήρησε τον βιομηχανικό δείκτη PMI σε συνεχόμενη τροχιά ανάπτυξης 24 μηνών πριν τις εκλογές του 2019. Ούτε η τωρινή δεν έχει πετύχει τέτοια επίδοση, παρά τον στραγγαλισμό των ασθενέστερων και τα δεκάδες δις του Ταμείου Ανάναμψης.

·         Έκλεισε την πληγή του Μακεδονικού

Στο οικολογικό πεδίο:

·         Το 2015 ήταν κυρωμένο μόνο το 0.8% των δασικών χαρτών. Το 2019 παραδώσαμε πάνω από το 50%

·         Ήταν η πρώτη κυβέρνηση, που ενέγραψε στον προϋπολογισμό την προστασία των NATURA: εκπόνηση ειδικών περιβαλλοντικών μελετών, προεδρικών διαταγμάτων και διαχειριστικών σχεδίων.

·         Ήταν η μόνη που θέσπισε διαχειριστικά σχέδια  βόσκησης, μεταρρύθμιση αναγκαία για να σωθούν τα δάση, αλλά και να σταματήσει η εγκατάλειψη της υπαίθρου.

·         Θέσπισε την Κοινωνική Αλληλέγγυα Οικονομία

·         Θέσπισε τους ενεργειακούς συνεταιρισμούς.

Ωστόσο σκοπός αυτού του άρθρου δεν είναι μία όψιμη αποτίμηση της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ-Οικολόγων Πράσινων.

Πετύχαμε πολύ λιγότερα από όσα σχεδιάζαμε και κυρίως από όσα περίμεναν οι πολίτες, που μας εμπιστεύτηκαν. Θα ήταν κομπορρημοσύνη να μιλήσουμε για Αριστερή η Πράσινη Κυβέρνηση.

Ωστόσο πετύχαμε πολύ περισσότερα από όσα οποιαδήποτε άλλη κυβέρνηση μέχρι σήμερα. Αυτό το γεγονός έπρεπε να είναι η βασική πυξίδα για το πολιτικό μέλλον της Αριστεράς και της Οικολογίας στην Ελλάδα. Δυστυχώς τα τελευταία γεγονότα επιβεβαιώνουν τον Πόλ Μέισον που ασκεί κριτική στην παγκόσμια Αριστερά μιλώντας για Άρνηση Νίκης.

Σε αυτό το άρθρο θα διερευνήσουμε με Πράσινη ματιά την προοπτική μιας κυβερνώσας Αριστεράς, που τολμά να πάρει στα χέρια της το τιμόνι μίας χώρας.

ΕΝΑ ΧΡΟΝΙΚΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΗΤΤΑ ΤΟΥ 2019 ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ

·         2019-2023

Ο Αλέξης Τσίπρας, επανειλημμένα επιχείρησε μία διεύρυνση, αναγκαία για εξασφάλιση ενός ποσοστού άνω του 35%, που θα επανέφερε τον ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση. Εμπόδιο σε αυτή την στρατηγική αποτέλεσαν οι «πούρες αριστερές» λογικές εντός του ΣΥΡΙΖΑ. Με εξαίρεση την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ 2015-2019, η Αριστερά παγκοσμίως,  δεν κυβερνά. Στις ελάχιστες συμμετοχές σε κυβερνήσεις συνεργασίας, ουδέποτε έχει ιδεολογική ηγεμονία. Ο Τσίπρας ήξερε ότι ένας ΣΥΡΙΖΑ στην λογική της «Ομπρέλας» αναπόφευκτα θα έχανε κάθε προοπτική ευρείας πλειοψηφίας, οπότε οι πολίτες θα στρέφονταν πιθανά ξανά στο ΠΑΣΟΚ.
Αντιθέτως η Ομπρέλα, κουβαλούσε την ενοχή του 3^ου μνημονίου και της διακυβέρνησης 2015-2019, χωρίς αριστερό πρόσημο. Αυτή η ενοχή επέτρεψε να κυριαρχήσει το αχρείο ψέμα ότι στο δημοψήφισμα έγινε το ΟΧΙ ΝΑΙ, δηλαδή ότι «ο ελληνικός λαός ψήφισε να φύγουμε από το Ευρώ και την Ε.Ε. και όχι να διαπραγματευτούμε μία νέα δανειακή συμφωνία, εναλλακτική στο ληστρικό πακέτο που απορρίψαμε στο δημοψήφισμα». Εντός του ΣΥΡΙΖΑ τα περισσότερα στελέχη είχαν καταπιεί αμάσητο το ψέμα, ότι το ΝΑΙ σήμαινε «ΜΕΝΟΥΜΕ ΕΥΡΩΠΗ» και επομένως το ΟΧΙ σήμαινε …«ΦΕΥΓΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ». Για αυτή την αχρεία προπαγάνδα, μας είχε προειδοποιήσει ο Τσίπρας ήδη στο υπουργικό συμβούλιο που αποφασίσαμε το δημοψήφισμα το βράδυ της Παρασκευής 26/6/2015. Μας είχε πει κατά λέξη: «Οι αντίπαλοι μας θα λένε ότι το ΟΧΙ σημαίνει φεύγουμε από την Ευρωζώνη και την Ε.Ε., ενώ εμείς αντιθέτως θα πρέπει να τονίζουμε ότι το ΟΧΙ σημαίνει να επανέλθουν οι θεσμοί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων».

Για να είμαστε ξεκάθαροι:

Η διαπραγμάτευση που ακολούθησε το δημοψήφισμα εξέφρασε την βούληση της τεράστιας πλειοψηφίας όσων ψήφισαν ΟΧΙ και αυτό φάνηκε ξεκάθαρα στις εκλογές του Σεπτεμβρίου, όπου όσοι ερμήνευσαν το ΟΧΙ με διαφορετικό τρόπο ηττήθηκαν κατά κράτος. Η ΛΑΕ, παρά το γεγονός ότι διατηρούσε ίσως και πάνω από το 50% των στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ, έμεινε εκτός Βουλής.

Ωστόσο είναι καθαρό ότι το αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης οδήγησε σε μία διακυβέρνηση πολύ μακριά από το αρχικό όραμα του ΣΥΡΙΖΑ. Μία διακυβέρνηση, που είχε ελάχιστη σχέση με αριστερή φυσιογνωμία.

Είναι λοιπόν αχρείο ψέμα ότι το ΟΧΙ έγινε ΝΑΙ, αλλά είναι πικρή αλήθεια ότι ο ΣΥΡΙΖΑ υπέστη μία ιδεολογική ήττα εξαναγκαζόμενος να κυβερνήσει μακριά από τις ιδεολογικές του αρχές. Ήδη λοιπόν από το φθινόπωρο του 2015 οι ψηφοφόροι, που τον δικαίωσαν ήξεραν ότι δεν ψηφίζουν αριστερή διακυβέρνηση, «σκίσιμο μνημονίων» και «go back Merkel”. Είναι παραποίηση της ιστορικής αλήθειας, η ερμηνεία του ΟΧΙ του λαού. Ο Λαός είπε ΟΧΙ στο πακέτο Γιουνκέρ, δίνοντας εντολή για μία καλύτερη συμφωνία και όχι για ρήξη με την Ε.Ε. Ούτε είναι δυνατόν να τσουβαλιάσουμε όλα τα «ΟΧΙ», του ΚΚΕ, του Βαρουφάκη, της ΛΑΕ, ή ακόμα χειρότερα της Χρυσής Αυγής. Εμείς υπηρετήσαμε και τιμήσαμε το μεγάλο ΟΧΙ και δικαιωθήκαμε στις εκλογές του Σεπτέμβρη. Ωστόσο στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ η τελική συμφωνία και η τριετής υλοποίηση της ήταν ένα καθημερινό μαρτυρικό ΝΑΙ, που αντίφασκε με τις αξίες και τις ιδέες τους. Ήταν το δικό τους εσωτερικό ΟΧΙ που είχε γίνει ΝΑΙ!

·         Αυτή η αντινομία ανάμεσα στο όραμα Τσίπρα για επάνοδο στην κυβέρνηση και την εμμονή της εσωκομματικής του αντιπολίτευσης για επαναφορά του ΣΥΡΙΖΑ σε ξεκάθαρη αριστερή φυσιογνωμία, οδήγησε στην θολούρα 2019-2023 και στο παράδοξο να χάσει ο ΣΥΡΙΖΑ το 48% της εκλογικής του βάσης. Όλοι πουλάνε το παραμύθι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ πληρώνει το ΟΧΙ που έγινε ΝΑΙ, το 3^ο μνημόνιο, τις Πρέσπες ή άλλες ανακρίβειες. Αλλά το γεγονός είναι, ότι ο ΣΥΡΙΖΑ ως κυβέρνηση, από τις εκλογές του Ιανουαρίου του 2015 μέχρι τις εκλογές του 2019 έχασε μόνο έναν στους 5 ψηφοφόρους του, που ψήφισαν Βαρουφάκη ή Κωσταντοπούλου. Αντιθέτως έχασε πολλαπλάσιους την περίοδο 2019-2023.  Κανείς μέσα στον ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει εξηγήσει αυτή την εκλογική καταβαράθρωση, με απώλεια σχεδόν των μισών ψηφόρων, ενώ ήταν στην αντιπολίτευση, ενώ όσο κυβέρνησε με καταναγκαστική εφαρμογή μνημονίου και παρά την διαρροή σε ΜΕΡΑ25/Πλεύση, είχε ελάχιστες απώλειες.

Η ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΤΣΙΠΡΑ

Ο Τσίπρας το καλοκαίρι του 2023 ήξερε πλέον ότι η παραμονή του στην ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ απλά θα κατασπαταλούσε το πολιτικό του κεφάλαιο. Ο εσωκομματικός μηχανισμός δεν ήταν σε θέση να συζητήσει και να διακρίνει τις αιτίες αυτής της δραματικής απομάκρυνσης του ΣΥΡΙΖΑ από την πλειοψηφία του λαού. Οι μισοί ψηφοφόροι που απομακρύνθηκαν από τον ΣΥΡΙΖΑ από το 2019 μέχρι το 2023 φαίνεται ότι δεν εθεωρούντο αρκετά «αριστεροί» για να ενδιαφέρουν την εσωκομματική νομενκλατούρα. Μεγαλύτερη σημασία είχε για αυτούς η ιδεολογική καθαρότητα. Αντιμετώπιζαν ως ξένα σώματα πρόσωπα όπως τον Πέτρο Παππά ή τον Αντώναρο. Μία χαρά τους βόλευε ο τίτλος «αξιωματική αντιπολίτευση», που δεν προϋποθέτει ιδεολογικές θυσίες, όπως αυτές που έγιναν κατά την κυβερνητική 4ετία. Μάλλον εθελοτυφλούσαν: ένα κόμμα που αδιαφορεί να διεκδικήσει την επάνοδο στην εξουσία, είναι αναπόφευκτο να βρεθεί σε μονοψήφια ποσοστά. Η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών με την ψήφο του επιλέγει κυβέρνηση και όχι συμπαθείς ιδεολογίες. Οι πολίτες που ψηφίζουν με κριτήριο την ιδεολογία τους, σε ολόκληρο το πολιτικό φάσμα από τους ναζιστές μέχρι την άκρα Αριστερά, δεν ξεπερνούν το 20-30%. Οι υπόλοιποι επιλέγουν εκείνο το κόμμα εξουσίας που θεωρούν καταλληλότερο (ή λιγότερο κακό) να κυβερνήσει την επόμενη τετραετία.

Ο Τσίπρας οδηγήθηκε σε παραίτηση και είχε δύο επιλογές: Είτε να απομονώσει την μαρξιστική εσωκομματική φράξια, είτε να αποχωρήσει από τον ΣΥΡΙΖΑ και να ανασυστήσει εκ του μηδενός την «Προοδευτική Συμμαχία», που είχε επιχειρήσει να ενσωματώσει στον ΣΥΡΙΖΑ (όχι και τόσο ανώδυνα όσο αποδείχθηκε).

Ο ΚΑΣΣΕΛΑΚΗΣ

Οι υποψηφιότητες για την προεδρία του ΣΥΡΙΖΑ μετά την παραίτηση Τσίπρα δεν έδιναν καμία ελπίδα για την πρώτη προοπτική. Με πρόεδρο την Αχτσιόγλου ή τον Τσακαλώτο, θα ήταν αναπόφευκτη η κυριαρχία όσων υπονόμευσαν την διεύρυνση του ΣΥΡΙΖΑ. Ο Παππάς δεν είχε καμία ελπίδα. Εν μέσω αυτού του αδιεξόδου, προτάθηκε (πιθανώς από τον Πολάκη) ο από μηχανής θεός Κασσελάκης.

Άφθαρτο πρόσωπο, μακριά από κομματικούς μηχανισμούς, με ευφράδεια και woke προφίλ αποδείχθηκε «λίρα 100». Σε ελάχιστα 24ωρα λειτούργησε ως πόλος έλξης για δεκάδες χιλιάδες ψηφοφόρους. Τα αποτελέσματα στην κάλπη ήταν καταλυτικά: Ο Τσίπρας το 2022 είχε εκλεγεί ως μοναδικός υποψήφιος με συμμετοχή 152 χιλιάδων ψηφοφόρων. Η εκλογή από την βάση, ήταν μία αλλαγή στην οποία αντιστάθηκε σθεναρά η μαρξιστική εσωκομματική αντιπολίτευση, διότι σηματοδοτούσε ακριβώς την διεύρυνση που ονειρευόταν ο Τσίπρας. Με τον Κασσελάκη υποψήφιο αυτή η βάση μίλησε: Ψήφισαν σχεδόν 147 χιλιάδες με τον Κασσελάκη να παίρνει περισσότερες από 66 χιλιάδες στον πρώτο γύρο. Δηλαδή οι απώλειες από την απουσία του Τσίπρα ήταν ελάχιστες ή ίσως αναπληρώθηκαν από νέους ψηφοφόρους, πράγμα εξαιρετικά καταλυτικό για την συνέχεια.

Πρώτο τεράστιο ερωτηματικό, που πρέπει να εξετάσουμε ενδελεχώς ήταν η στάση του Τσίπρα. Είναι καθαρό ότι ο περίγυρος του στήριξε τον Κασσελάκη. Χωρίς την στήριξη αυτή θα ήταν αδύνατον να είναι υποψήφιος. Πώς θα ήταν δυνατόν να συγκεντρωθούν 30 υπογραφές μελών της Κεντρικής Επιτροπής από έναν άγνωστο, εάν ο ίδιος ο πρόεδρος δεν είχε στηρίξει σιωπηλά την εκλογή του; Ας θυμίσουμε ένα κομβικό γεγονός που έχει παραμείνει εκτός δημοσίου διαλόγου: Πριν την υποψηφιότητα Κασσελάκη το καταστατικό του ΣΥΡΙΖΑ προέβλεπε ότι για να θέσει κάποιος υποψηφιότητα απαιτούνταν 90 υπογραφές μελών της ΚΕ. Ωστόσο το Διαρκές Συνέδριο (των 700 μελών) στις 2 Σεπτεμβρίου 2023, ΟΜΟΦΩΝΑ αλλάζει το καταστατικό και μειώνει τις υπογραφές στις 30, ώστε να μην αποκλειστεί ο Κασσελάκης. Υπάρχει έστω και ένας τόσο αφελής που να υποθέτει ότι οι σύνεδροι έδρασαν ενάντια στην βούληση του Τσίπρα;

Είναι κρυστάλλινη πραγματικότητα ότι η υποψηφιότητα Κασσελάκη ήταν έργο Τσίπρα, έστω και εάν ο ίδιος δεν ήθελε προεκλογικά να «δώσει δαχτυλίδι» και κρατήθηκε υπεράνω όλων των υποψηφίων.

Ωστόσο η στάση του πρώην προέδρου μετά τις εκλογές παραμένει ένα δεύτερο τεράστιο ερωτηματικό: Γιατί αφήνει τον Κασσελάκη χωρίς ξεκάθαρη πολιτική στήριξη, την ώρα που η Ομπρέλα βγάζει τα μαχαίρια και αμφισβητεί την προεδρία Κασσελάκη από την πρώτη στιγμή; Γιατί άφησε απροστάτευτο τον νέο πρόεδρο στην δίνη ενός σκληρού εμφυλίου; Δεν όφειλε να στηρίξει ξεκάθαρα τον αδιαμφισβήτητο νικητή;

ΠΟΙΕΣ ΗΤΑΝ ΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΠΕΤΥΧΕΙ Ο ΚΑΣΣΕΛΑΚΗΣ ΩΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ

Όσες και όσοι ασχολούμαστε με την πολιτική γνωρίζουμε ότι πρόκειται για σύνθετη δραστηριότητα που προϋποθέτει αρετές, ταλέντο και τεράστια εμπειρία. Στην, ακόμα επίκαιρη, κωμωδία «Υπάρχει και φιλότιμο» ο δυστυχής Μαυρογιαλούρος (Λάμπρος Κωσταντάρας), αφού αντιλαμβάνεται ότι είναι άσχετος και δεν αρκούν οι καλές προθέσεις αναφωνεί στον υπουργό συνάδελφο του Κώστα (Γιώργο Γαβριηλίδη):

-Εγώ Κώστα μου μπορεί, χωρίς να είμαι χειρουργός, να έχω όλη την καλή πρόθεση να σου κάνω μία εγχείριση σκωληκοειδίτιδος. Εσύ κάθεσαι να στην κάνω;
Όχι, όχι! Πες μου: Κάθεσαι;

-Μα τρελός είσαι, τώρα;

-Κορόιδο είσαι που θα κάτσεις; Γιατί να κάτσεις;

Μάλλον στην …μετα-πολιτική κάποιοι αυταπατώνται ότι μπορεί κάποιος να γίνει αρχηγός κόμματος, ενώ έχει ασχοληθεί με την πολιτική λίγες εβδομάδες, ενώ την ίδια στιγμή δεν θα ανέθεταν σε κάποιον, όχι να τους χειρουργήσει αλλά ούτε καν να τους φτιάξει τα υδραυλικά, χωρίς να έχουν εγγυήσεις για την εμπειρία και την ικανότητα του.

Ο μπαρουτοκαπνισμένος όμως Παύλος Πολάκης εγγυάται για τον Κασσελάκη, ο ίδιος ο Τσίπρας ευλογεί την υποψηφιότητα και στον δεύτερο γύρο ο Κασσελάκης κερδίζει και την στήριξη του Νίκου Παππά.

Έστω ότι ο Κασσελάκης ήταν τόσο άσχετος και αφελής, να υποθέσει ότι αρκεί να ξέρεις από αστακοκάραβα στις ΗΠΑ για να ηγηθείς του ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα και γιατί όχι σε λίγες εβδομάδες να χειρουργείς και …σκωληκοειδίτιδες!!! Συχνά η αμάθεια προκαλεί άγνοια κινδύνου. Προσωπικά δεν τρέφω καμία αυταπάτη, για την άγνοια κινδύνου του Κασσελάκη.

Αυτό που δεν κατανοώ είναι η δήθεν άγνοια κινδύνου όσων των στήριξαν! Πώς είναι δυνατόν το επιτελείο του Τσίπρα να μην είχε προβλέψει τα στραβοπατήματα του αρχάριου και να μην φρόντισε να τον οχυρώσει με ένα πολυμελές και έμπειρο επιτελείο; Πώς είναι δυνατό να μην έλαβε εγγυήσεις από τον Κασσελάκη ότι τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια η εξουσία θα είναι συλλογική και δεν θα κάνει ο αρχάριος του κεφαλιού του.

Από την αρχαιότητα ήταν δεδομένη η επιτροπεία σε έναν αρχάριο ή πολύ νεαρό ηγεμόνα. Σε έναν νεαρό ηγεμόνα άλλωστε είναι αφιερωμένο το πιο διάσημο έργο του Μακιαβέλι. Το έργο γράφεται γιατί ακόμα και στα πιο απολυταρχικά καθεστώτα δεν αρκούσε κάποιος να χρηστεί ηγεμόνας. Έπρεπε να έχει επαρκείς δεξιότητες, για να ασκήσει με επιτυχία τα καθήκοντα του και να μην καταλήξει σφάγιο. Αν αυτά είναι πασίγνωστα πώς ξαφνικά παραβλέφθηκαν από ένα κόμμα με πολλές συνιστώσες, που βρίθει λεπτών ισορροπιών, πολύ δε περισσότερο από ένα κόμμα αριστερό που υποτίθεται ότι λογοδοτεί στον λαό; Ακόμα και στον λενινισμό ο συγκεντρωτισμός είναι ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ και όχι ΑΤΟΜΙΚΟΣ.

Ωστόσο ο Κασσελάκης ανέλαβε μία ηγεσία εν λευκώ και με πρόσωπα γύρω του, που αποδείχθηκε ότι είχαν άλλες ατζέντες παρά την επιτυχία του νέου προέδρου. Αφέθηκε εντελώς απροστάτευτος, να οδηγηθεί ως πρόβατο επί σφαγή. Το κρίσιμο ερώτημα είναι πότε αποφασίστηκε η «θυσία» του.

Η ΠΡΩΤΗ ΔΙΑΣΠΑΣΗ

Τους πρώτους μήνες ο Κασσελάκης αποδείχθηκε πολύ σκληρός για να πεθάνει. Οι εσωκομματικοί του αντίπαλοι ξεσήκωσαν έναν ασύμμετρο πόλεμο, πριν καν προλάβει ο Κασσελάκης να τους δώσει αφορμές. Το εμβληματικό επιχείρημα ήταν ότι «Δεν είναι αριστερός» και ότι ο ΣΥΡΙΖΑ χάνει την αριστερή του ταυτότητα. Τι ειρωνεία! Στις ευρωεκλογές φάνηκε ξεκάθαρα, πόσο ελάχιστα σημαντική για τους ψηφοφόρους ήταν …η αριστερή του φυσιογνωμία. Πέρα από όσους προτίμησαν να πάνε για μπάνιο, πιθανότατα επειδή η Ε.Ε. έχει χάσει την αίγλη της, ο ΣΥΡΙΖΑ διατήρησε τα δύο τρίτα της δύναμης του σε σχέση με τις τελευταίες εθνικές εκλογές. Οι πούροι αριστεροί της Νέας Αριστεράς διατήρησαν μόνο το 10,4% και βρέθηκαν εκτός Ευρωβουλής.

Παρά λοιπόν την πολιτική του ασχετοσύνη και τις δεκάδες άστοχες «αμερικανιές» ο Κασσελάκης κατάφερε να σταθεί όρθιος και να οδηγήσει στην έξοδο τους αντάρτες. Και πάλι όμως τίθεται το ερώτημα: Θα ήταν δυνατόν να το πραγματοποιήσει χωρίς την σιωπηρή στήριξη του Τσίπρα στην ΚΕ και τη κοινοβουλευτική ομάδα;

Μέχρι τον Δεκέμβριο του 2023 συνολικά 11 βουλευτές και 45 μέλη της Κεντρικής Επιτροπής επιλέγουν τον δρόμο της εξόδου μαζί με τον ευρωβουλευτή Στέλιο Κούλογλου. Στην εκλογική βάση του κόμματος το ρήγμα είναι πιο βαθύ.

Είναι αδιανόητο να πιστέψουμε ότι ο νεοφώτιστος Κασσελάκης είναι υπαίτιος για την αποχώρηση του 15% της Κεντρικής Επιτροπής και του 24% της κοινοβουλευτικής ομάδας, ερήμην του Τσίπρα. Όλο το διάστημα του εμφυλίου ο Τσίπρας δεν κουνάει το δακτυλάκι του να ηρεμήσει την αντιπολίτευση και να νουθετήσει τον Κασσελάκη για να πέσουν οι τόνοι. Είναι ξεκάθαρο ότι ο Κασσελάκης εφαρμόζει την γραμμή Τσίπρα, ώστε να φύγουν τα βαρίδια και το κόμμα να αποκτήσει μία ευρεία απήχηση στα προοδευτικά τμήματα της κοινωνίας, που δεν έχουν αναγκαστικά αριστερή ταυτότητα.

Με τις σιωπηρές ευλογίες του παλιού προέδρου, ο νέος πρόεδρος φαίνεται ότι ελέγχει και την Κεντρική Επιτροπή και την Κοινοβουλευτική ομάδα μέχρι…

…ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΥ ΣΥΡΙΖΑ

Λίγες εβδομάδες μετά το ξεκαθάρισμα με τους αποχωρήσαντες της Νέας Αριστερά και λίγες ώρες πριν ξεκινήσει το 4^Ο συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ, ο Τσίπρας σπάει τη σιωπή του. Με στροφή 180 μοιρών αμφισβητεί την ηγεσία Κασσελάκη, ζητώντας εκ νέου προσφυγή στην κάλπη.

Ωστόσο η αντίδραση του Κασσελάκη είναι οξεία: Στηλιτεύει (χωρίς να κατονομάζει) τους υπαίτιους της ήττας του 2023, δηλαδή την ηγεσία Τσίπρα, αρνείται να είναι πρόεδρος υπό προθεσμία, σηκώνει το γάντι και στο τέλος της ομιλίας του αναφωνεί:

«ΒΡΕΙΤΕ ΜΟΥ ΑΝΤΙΠΑΛΟ! ΒΡΕΙΤΕ ΜΟΥ ΑΝΤΙΠΑΛΟ ΚΑΙ ΠΑΜΕ»

Εκείνη τη στιγμή η μπαρουτοκαπνισμένη ηγεσία συνειδητοποιεί ότι η πρόταση Τσίπρα ήταν κούφια. Η Γεροβασίλη, δηλώνει υποψηφιότητα, αλλά οι πιο έμπειροι συνειδητοποιούν ότι με εξαίρεση τον Τσίπρα κανείς δεν μπορεί να αναμετρηθεί με τον Κασσελάκη σε κάλπη βάσης. Αντιθέτως, όχι μόνο θα επανεκλεγεί αλλά θα αποκτήσει και το δικαίωμα να φορτώσει μία πιθανή ήττα στις ευρωεκλογές στην νέα εσωστρέφεια.

Και εδώ τίθεται το τελευταίο από τα αναπάντητα ερωτήματα:

Γιατί ο Τσίπρας επέλεξε να σπάσει την σιωπή του και να αδειάσει τον νέο πρόεδρο στο συνέδριο; Τίποτα σημαντικό δεν συνέβη από την αποχώρηση της «Νέας Αριστεράς» τον Δεκέμβριο, μέχρι την παραμονή του συνεδρίου.

Μόνο μία εκδοχή δίνει απάντηση σε όλα τα ερωτήματα από το καλοκαίρι του 2023 μέχρι τον Φεβρουάριο του 2024:

Ο Κασσελάκης προοριζόταν για Δούρειος Ίππος μίας χρήσεως μέχρι να ξεκαθαρίσει το κόμμα από την Ομπρέλα και τους συμμάχους της. Κατά την ταπεινή μου γνώμη, η ηγεσία Τσίπρα είχε ήδη προαποφασίσει την εκπαραθύρωση του, μόλις ολοκληρώνονταν ηαπαλλαγή από τους αποχωρήσαντες. Η απόφαση πιθανότατα είχε παρθεί από την πρώτη στιγμή που τον πρότειναν για υποψήφιο. Ήταν ιδανική προσωπικότητα για να προκαλέσει την εκδίωξη της Ομπρέλας αλλά κανείς δεν υπολόγιζε ότι θα είχε οποιαδήποτε ελπίδα επανεκλογής, χωρίς την στήριξη Τσίπρα. Λογάριαζαν χωρίς τον ξενοδόχο!

Από τον Φεβρουάριο του 2024 μέχρι σήμερα κανένα στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ πλην του ίδιου του Τσίπρα δεν θα μπορούσε να νικήσει τον Κασσελάκη σε λαϊκή κάλπη. Και αυτή η σκληρή πραγματικότητα, ένας άσχετος να ριζώνει τόσο γρήγορα μεταξύ των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ, ήταν η απαρχή της τραγωδίας που ξεκίνησε αμέσως μετά τις εκλογές και θα ολοκληρωθεί σήμερα με την εκλογή νέου προέδρου.

Προκαλώ οποιονδήποτε να εξηγήσει τα παραπάνω ερωτήματα με μία διαφορετική αιτιολογία.

Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ

Τα γεγονότα από το συνέδριο μέχρι και τις σημερινές εκλογές καταδεικνύουν το πολιτικό αδιέξοδο του ΣΥΡΙΖΑ.

Πηγή της τραγωδίας είναι το γεγονός ότι ο Κασσελάκης ήδη από το συνέδριο εθεωρείτο από την ηγεσία «ξένο σώμα», αλλά κανείς πλην του Τσίπρα δεν ήταν σε θέση να αναμετρηθεί μαζί του στην κάλπη.

Εδώ προκύπτουν δύο κρίσιμα ερωτήματα, που θα απαντηθούν στην συνέχεια αυτής της πραγματείας. Σε αυτό το κείμενο θα  περιοριστούμε στην καταγραφή των γεγονότων:

Ερώτημα 1^ο

Είναι καθαρό ότι η φυσιογνωμία που ο Κασσελάκης θέλει να επιβάλει στον ΣΥΡΙΖΑ απέχει σημαντικά από την αριστερή φυσιογνωμία, όπως την εννοεί η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ. Πώς συνέβη λοιπόν το παράδοξο να αποκτά, σε λίγους μήνες, τόσο μεγάλη απήχηση ο Κασσελάκης σε δύο ευρέα σώματα: Αφ’ ενός στην βάση, που ψηφίζει τον πρόεδρο και  πολύ περισσότερο τους ψηφοφόρους; Τελικά τι πιστεύουν όσοι εξέλεξαν τον ΣΥΡΙΖΑ κυβέρνηση;

Ερώτημα 2^ο

Ποια είναι τελικά αυτή η περίφημη αριστερή φυσιογνωμία, που για την προστασία της κατεδαφίστηκε η εικόνα του ΣΥΡΙΖΑ στην ευρύτατη κοινή γνώμη;

Θα αφήσουμε αυτά τα κρίσιμα ερωτήματα προς το παρόν αναπάντητα και επιστρέφουμε στην περίοδο από τις ευρωεκλογές μέχρι σήμερα, διότι κατά το διάστημα από το συνέδριο μέχρι τις ευρωεκλογές υπήρξε μία ανακωχή.

Το καθοριστικό γεγονός, που πυροδότησε όλα τα επόμενα ήταν το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών: Μέχρι αυτή τη στιγμή όταν αναφέρομαι σε αποτελέσματα εκλογών, αναφέρομαι σε απόλυτους αριθμούς ψηφοφόρων και όχι σε ποσοστά. Θεωρώ πιο έντιμη αυτή την μέθοδο.  Ωστόσο η τεράστια αποχή σε αυτές τις εκλογές αφορά όλα τα κόμματα και πιθανότατα αφορά ένα ανερχόμενο κύμα αμφισβήτησης της ίδιας της Ε.Ε. Αυτό άλλωστε καταδεικνύει η άνοδος ευρωσκεπτικιστικών κομμάτων όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη. Επίσης είναι δεδομένο ότι στις ευρωεκλογές πολλαπλασιάζεται η δύναμη των μικρών κομμάτων: Πήραν διπλάσιο αριθμό ψήφων και τριπλάσιο ποσοστό από αυτό των εθνικών εκλογών.

Για τους παραπάνω λόγους είναι ασφαλέστερο να μιλήσουμε για ποσοστά: Διαπιστώνουμε ότι η Νέα Δημοκρατία υφίσταται συντριπτική ήττα, αφού χάνει το 30% του ποσοστού της. Θριαμβευτές τα ακροδεξιά κόμματα που αυξάνουν πάνω από το 30% το ποσοστό τους (σχεδόν 4 ποσοστιαίες μονάδες). Το σύνολο της Αριστεράς/ΠΑΣ0Κ αυξάνει τα ποσοστά του κατά 2,3 ποσοστιαίες μονάδες η Αριστερά μόνο κατά 1,4 ποσοστιαίες μονάδες ενώ το ζευγάρι τις διάσπασης ΣΥΡΙΖΑ/ΝΕΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ χάνει μισή ποσοστιαία μονάδα.

Είναι καθαρό ότι εάν ο ΣΥΡΙΖΑ είχε ακολουθήσει το ρεύμα ανόδου της ευρύτερης Κεντροαριστεράς, ο Κασσελάκης θα είχε αναδειχθεί κυρίαρχος. Αντιστρόφως, αν είχε υποστεί ήττα και η Νέα Αριστερά είχε μπει στο ευρωκοινοβούλιο θα είχε απογοητεύσει τα ακροατήρια του. Το αποτέλεσμα όμως ήταν μία «ισοπαλία»: Ο ΣΥΡΙΖΑ πλήρωσε την διάσπαση, αλλά ο Κασσελάκης δεν υπέστη προσωπική ήττα. Αντ’ αυτού, γνωρίζοντας πλέον από τον Φλεβάρη, ότι «ή αυτός ή οι αντίπαλοι του» ξεκινά επίθεση ενάντια στον κομματικό μηχανισμό, στα επαγγελματικά στελέχη, την Αυγή κ.λπ.

Από την άλλη πλευρά η αντίπαλοι του μάλλον δεν έχουν διαβάσει το «Εγκώμιον της Απραξίας» ούτε την «Τέχνη του πολέμου» του Σουν Τσου. Το DNA των κομμουνιστών είναι δυτικότροπο και οι Μαρξ /Λένιν δομούν την επαναστατική τους θεωρία πάνω στις αξίες του δυτικού παρεμβατισμού. Για αυτούς το ατσάλι γράφει την ιστορία και όχι το νερό.

Με βάση αυτό το δόγμα, ξεκινά η επιχείρηση: «Εκλογή προέδρου με αποκλεισμό Κασσελάκη».

Η επιχείρηση είναι παράλογη, αφού στα βασικά προαπαιτούμενα της δημοκρατίας κάποιος μπορεί να απορριφθεί αποκλειστικά από το σώμα που τον εκλέγει.

Η πλειοψηφία της Κεντρικής Επιτροπής τελικά πέτυχε τον στόχο της. Οι εξωτερικοί παρατηρητές δεν δικαιούμαστε να κρίνουμε ούτε τις διαδικασίες μέχρι το συνέδριο, ούτε εάν υπήρξαν βίαιοι αποκλεισμοί στο συνέδριο. Δυστυχώς όμως για τον ΣΥΡΙΖΑ στην Κοινωνία του Θεάματος η αλήθεια δεν διαμορφώνεται από τα ίδια τα γεγονότα, αλλά από το θέαμα που προκαλούν.

Τα μέλη που θα ψηφίσουν ή θα επιλέξουν την αποχή σήμερα, στην συντριπτική τους πλειονότητα δεν ήταν παρόντα στο συνέδριο, οπότε η άποψή τους διαμορφώθηκε από την εικόνα των γεγονότων και όχι τα γεγονότα καθεαυτά.

Σήμερα λοιπόν θα αποδειχθεί ποια εντύπωση προκάλεσε στη βάση του ΣΥΡΙΖΑ ο τρόπος εκδίωξης του Κασσελάκη.

Προσωπικά και πριν προχωρήσει η ημέρα καταθέτω τις εξής εκτιμήσεις:

1.       Εάν στις κάλπες προσέλθουν πάνω από τα 2/3 όσων προσήλθαν στην εκλογή του Τσίπρα, οι επιλογές της ηγεσίας δικαιώνονται στο εσωκομματικό πεδίο και στον στενό πυρήνα των οπαδών του κόμματος. Αυτό αντιστοιχεί στο ψυχολογικό όριο των 100.000 μελών.

2.       Εάν στις κάλπες προσέλθουν λιγότεροι, αλλά τουλάχιστον πάνω από τους μισούς, που ψήφισαν το 2022, η ηγεσία βγαίνει ηττημένη αλλά είναι στο χέρι της να διαχειριστεί την ήττα. Αυτό σημαίνει περίπου 75.000 έως 99.000 ψηφοφόροι

3.       Εάν στις κάλπες προσέλθουν λιγότερα από τα μισά μέλη που ψήφισαν το 2022, η ηγεσία απονομιμοποιείται. Ακόμα και εάν δεχθούμε ότι ο Κασσελάκης ήταν παράσιτο, η ηγεσία για να ξεφορτωθεί το παράσιτο έκαψε εκ θεμελίων το ίδιο της το σπίτι.

Επίλογος

Στην παραπάνω ανάλυση ελάχιστα αναφέρθηκα στον ίδιο τον Κασσελάκη. Οι λόγοι είναι απλοί:

·         Δεν γνωρίζω το ποιόν του.

·         Δεν γνωρίζω εάν θα παραμείνει στο ελληνικό πολιτικό πεδίο.

·         Εάν παραμείνει, είναι αδύνατον να προβλέψουμε με ποιον τρόπο θα ωριμάσει.

Λόγω ασχετοσύνης είναι ξεκάθαρο ότι ελάχιστη ευθύνη έχει για τις πράξεις του.

Στο μέλλον θα κριθεί ο Κασσελάκης και εγώ δεν είμαι προφήτης.

Επιπλέον:

·         Όπως απέδειξα η βασική ήττα του ΣΥΡΙΖΑ συνέβη από το 2019 μέχρι το 2023. Η έλευση του Κασσελάκη είναι σύμπτωμα αυτής της ήττας και όχι η αιτία της.

·         Είναι ξεκάθαρο ότι ο Κασσελάκης δεν ήρθε αλλά το έφεραν! Τον έφεραν ακριβώς αυτοί που τον υπονόμευσαν και σχεδίασαν την σημερινή εκλογική διαδικασία, από την οποία τον απέκλεισαν. Δεν έχει γίνει καμία αυτοκριτική για το γιατί επελέγη και τι σχεδίαζαν για αυτόν πριν το συνέδριο του Φλεβάρη. Το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι στο συνέδριο του Φεβρουαρίου τέθηκε σε αμφισβήτηση από τον Τσίπρα, η Γεροβασίλη δήλωσε διαθεσιμότητα, αλλά η ηγεσία ανέκρουσε πρύμναν. Ήδη λοιπόν το θυσιαστήριο είχε στηθεί.

·         Το σπουδαιότερο: Κανείς δεν μας έχει εξηγήσει ποια είναι ακριβώς αυτή η «Αριστερή φυσιογνωμία» με την οποία δεν ταίριαζε  ο Κασσελάκης. Κανείς δεν έχει κάνει μία σοβαρή ανάλυση για το τι απήχηση στην κοινωνία έχει αυτή η περίφημη αριστερή φυσιογνωμία. Προς το παρόν η πολιτική έχει βρεθεί στα «αζήτητα» και εδώ και μήνες γίνεται μάχη συσχετισμών, χωρίς να γνωρίζουμε …. «για ποιες αξίες πολεμάμε». Αυτό όμως θα είναι το αντικείμενο της μετεκλογικής ανάλυσης