Ομιλία Γ. Τσιρώνη για την "Πράσινη και Βιώσιμη Ανάπτυξη" στο "4o Φεστιβάλ Νεοφυούς Επιχειρηματικότητας GRBOSSIBLE", 29 & 30/11/2019

Κυρίες και κύριοι,

Καταρχάς οφείλω  να συγχαρώ τους διοργανωτές για την εξαιρετικά σημαντική πρωτοβουλία τους, γιατί είναι πλέον επιτακτική και κατεπείγουσα η ανάγκη μιας γενναίας στροφής της οικονομίας μας στην κατεύθυνση της βιωσιμότητας.

Τα μηνύματα που παίρνουμε δεν είναι ενθαρρυντικά για το οικονομικό μοντέλο, που ακολουθήσαμε τα τελευταία 50 χρόνια, μετά την πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του 70 και την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού τη δεκαετία του 90.

Θα αναφέρω μερικά εξόχως ανησυχητικά γεγονότα:

-Θα ξεκινήσω από την κλιματική κρίση. Σύμφωνα με τη μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδος και της Ακαδημίας Αθηνών, που αποτελεί και το επίσημα αποδεκτό ντοκουμέντο της ελληνικής πολιτείας, η κλιματική κρίση θα κοστίσει στη χώρα 700 δις, μέχρι το 2100, δηλαδή ποσό διπλάσιο του δημοσίου χρέους. Αν λοιπόν τα πλεονάσματα 3,5% του ΑΕΠ, που εξυπηρετούν αυτό το χρέος, στραγγαλίζουν την οικονομία και την ανάπτυξη, πώς είναι δυνατόν να προσθέσουμε σε αυτή την υποχρέωση άλλο ένα 4,5% του ΑΕΠ; Και δεν μιλάμε για ένα χρέος που κάποιοι καλοπροαίρετοι δανειστές μπορούν να το παρατείνουν ή να το περικόψουν, γιατί οι ζημίες στον τουρισμό ή την αγροτική παραγωγή, ούτε θα παρατείνονται, ούτε θα περικόπτονται. Δεν πρόκειται όμως μόνο για τις οικονομικές επιπτώσεις. Ο ΟΗΕ εκτιμά σε 100 εκατομμύρια τους κλιματικούς πρόσφυγες. Η πλειοψηφία τους θα επιδιώξει να φθάσει στην Ευρώπη. Φαντάζεστε τον πολιτικό σεισμό, όταν η ευρωπαϊκή συνοχή απειλείται σήμερα από λίγα εκατομμύρια πρόσφυγες, από τον πόλεμο στη Συρία;

-Θα προχωρήσω με τον στραγγαλισμό της πραγματικής οικονομίας από τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Ζήσαμε την κρίση του 2008, αλλά τα κέντρα πολιτικών αποφάσεων συνεχίζουν να ελέγχονται από κολοσσούς όπως η Goldmann Sachs. Πέρα από το εξωφρενικό παγκόσμιο χρέος, έχουμε πλέον να αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο να κλείνουν επιχειρήσεις, όχι επειδή δεν ήταν βιώσιμες, αλλά επειδή το κλείσιμο τους συμφέρει περισσότερο τη βραχυχρόνια κερδοσκοπία, από τη συνέχιση της λειτουργίας τους.

-Και άφησα για το τέλος την κατάρρευση της κοινωνικής συνοχής. Όλο και μεγαλύτερη μερίδα πολιτών στερούνται δημόσια αγαθά και κυρίως το δίκτυ ασφαλείας. Η κοινωνική συνοχή δεν είναι φιλανθρωπία. Είναι ο αναγκαίος πυλώνας, που ανά τους αιώνες ξεχωρίζει τις ακμάζουσες από τις παρακμάζουσες κοινωνίες.

Δεν χρειάζεται να συνεχίσω αυτή τη ζοφερή απαρίθμηση. Άλλωστε έγκριτοι οικονομολόγοι, από τον πυρήνα του οικονομικού συστήματος, όπως ο Λέστερ Θάροου έχουν επισημάνει το αδιέξοδο. Ακόμα και ο Τζορτζ Σόρος, αναφέρεται στην Κρίση του καπιταλισμού και επισημαίνει ότι η κοινωνία απειλείται με κατάρρευση, επειδή οι κερδοσκοπικές λογικές έσπασαν την κάψα του χρηματιστηρίου και διείσδυσαν σε όλες τις σφαίρες της οικονομικής δραστηριότητας.

Δυστυχώς αυτή η κρίση έχει πλέον επεκταθεί και στην πολιτική συμπεριφορά των πολιτών, που αντιδρούν υπερψηφίζοντας πρόσωπα όπως τον Τράμπ, τον Μπόρις Τζόνσον τη Λεπέν ή τον Όρμπαν.

Επιτρέψτε μου να κάνω μία πολιτική εκτίμηση: Και τα δύο οικονομικά μοντέλα του 20^ου αιώνα απέτυχαν δραματικά να διασφαλίσουν την ευημερία επειδή στηρίχθηκαν στο αντίθετο της βιωσιμότητας:

-Στη βία, το φόβο ή τους πολέμους.

-Στην υπερεκμετάλλευση φυσικών και ανθρώπινων πόρων.

Θυμίζει λοιπόν η σημερινή παγκόσμια οικονομία την αφροσύνη των ελληνικών κυβερνήσεων πριν το 2008. Ζούσαμε τότε σε μία τεχνητή ευημερία, επειδή κλέβαμε το μέλλον μας με τον υπερδανεισμό και εκμεταλλευόμασταν ληστρικά τον φυσικό και πολιτισμικό πλούτο της υπέροχης πατρίδας μας.

Ουσιαστικά η σημερινή οικονομία έχει παραβιάσει την ίδια την έννοια της λέξης οικονομία, αφού η οικονομία είναι το αντίθετο της σπατάλης, ενώ σήμερα η παγκόσμια οικονομία στηρίζεται σε μία, χωρίς μέλλον, σπατάλη.

Ποιο είναι το συστηματικό λάθος λοιπόν που διαπράττεται στο σημερινό οικονομικό σύστημα; Δεν εσωτερικεύει όλα τα κόστη, αλλά μόνο όσα το βολεύουν. Θα μπορούσε μία επιχείρηση να αγοράζει υλικά ακριβότερα από την αξία των προϊόντων της; Ασφαλώς δεν θα ήταν βιώσιμη. Στην πράξη όμως αυτό συμβαίνει στη σημερινή παγκόσμια οικονομία. Θα μπορούσε για παράδειγμα να επιβιώσει η πετρελαϊκή βιομηχανία εάν έπρεπε να πληρώσει το κόστος της κλιματικής αλλαγής, που η ίδια προκαλεί; Θα έπρεπε μόνο στο ελληνικό δημόσιο να πληρώνει φόρους που ξεπερνούν τα 8 δις τον χρόνο!!! Αν εσωτερικεύσουν στους προϋπολογισμούς τους αυτό το κόστος, θα πάψουν να είναι βιώσιμες.

Θα μπορούσαν να είναι κερδοφόρες οι επιχειρήσεις που κερδοσκόπησαν από τον πόλεμο στο Ιράκ, αν έπρεπε να πληρώσουν εκείνες και όχι οι φορολογούμενοι την αποκατάσταση της ευημερίας στην χώρα; Θα πληρώσουν εκείνες το κόστος του Ισλαμικού φονταμενταλισμού  που εκτρέφεται από την κατάρρευση του Ιράκ; ‘Η τελικά, όπως και το 2008, θα πληρώσουν οι φορολογούμενοι και κυρίως οι ευάλωτες ομάδες τα κόστη;

Το σημερινό οικονομικό μοντέλο δεν είναι απλά κοινωνικά άδικο. Ακόμα πιο άδικα και καταπιεστικά μοντέλα επιβίωσαν για πολλούς αιώνες. Το σημερινό οικονομικό μοντέλο απειλεί τον πλανήτη και την κοινωνία με κατάρρευση, επειδή είναι σπάταλο.

Αυτό που απαιτείται πλέον δεν είναι κάποιες διορθωτικές κινήσεις. Επιτρέψτε μου να χρησιμοποιήσω τον όρο ειρηνική επανάσταση, μία επανάσταση ωστόσο τόσο θεμελιώδη, όσο η βιομηχανική επανάσταση του 19^ου αιώνα.

Ας ξεπεράσουμε λοιπόν εδώ και τώρα μαζί τη ζοφερή πραγματικότητα και ας οραματιστούμε μία οικονομία με βασικό πυλώνα τη βιωσιμότητα.

Θα αναφερθώ πρώτα στην παγκόσμια επανάσταση της κυκλικής οικονομίας. Φανταστείτε ένα ψυγείο που σήμερα κοστίζει 500€. Από αυτά τα χρήματα περίπου το μεγαλύτερο ποσοστό είναι το marketing. Ένα σημαντικό ποσοστό είναι και το κόστος πρώτων υλών και τα εργατικά. Ας φανταστούμε μία εταιρία που σχεδιάσει έτσι τα προϊόντα της, ώστε όταν παλιώνουν να επαναχρησιμοποιεί τα περισσότερα υλικά, ώστε ένα νέο ψυγείο να μην κατασκευάζεται ξανά από το μηδέν. Ποιος θα είχε αντίρρηση, αντί να πληρώνει 500€ για να αγοράζει ένα καινούργιο ψυγείο κάθε 10 περίπου χρόνια, να πληρώνει 100-200 € για μία διά βίου εγγύηση και όποτε χαλάει το ψυγείο του η εταιρία να το παίρνει πίσω και να του δίνει ένα καινούργιο. Αυτή η εταιρία δεν θα ξαναπληρώσει ούτε ένα ευρώ σε διαφήμιση ή μάρκετινγκ  για να προσελκύσει αυτόν τον πελάτη.

Επιστημονική φαντασία; Όχι! Είναι ακριβώς αυτό που κάνει η Rolls Roys που κατασκευάζει κινητήρες αεροσκαφών και έχει εξασφαλίσει ισοβίως τους πελάτες της.

Ανασχεδιασμός, πρόληψη και επανάχρηση είναι το μέλλον, έτσι που ακόμα και η ανακύκλωση ακούγεται παλαιομοδίτικη.

Προχωράω σε ένα παράδειγμα απανθρακοποίησης. Το Güssing, αυστριακό χωριό κοντά τα ουγγρικά σύνορα, ήταν από τις φτωχότερες περιοχές της Ευρώπης με υψηλό ποσοστό εγκατάλειψης. Τη  δεκαετία του 90 δήμος και κάτοικοι αποφάσισαν να επενδύσουν τα ευρωπαϊκά προγράμματα συνοχής στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Σύντομα το Güssing έγινε από τις πρώτες περιοχές στον πλανήτη με μηδενική εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα. Αποτέλεσμα: Η φθηνή ενέργεια έκανε το Güssing  πόλο έλξης για επιχειρήσεις, το φαινόμενο της εγκατάλειψης αναστράφηκε και σήμερα το Güssing είναι από τις περιοχές της Αυστρίας με τον υψηλότερο δείκτη ευημερίας.

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα βιώσιμης παραγωγικής οικονομίας, στον αντίποδα του καπιταλισμού Καζίνο, είναι η βασκική πολυεθνική Mondragon. Πρόκειται για συνεταιριστική επιχείρηση, που ανήκει στους εργαζομένους της, και είναι από τις μοναδικές εταιρίες που κατά τη διάρκεια της κρίσης δεν απέλυσαν εργαζομένους, ούτε μετέφεραν την παραγωγή τους σε κάποιες χώρες χωρίς εργασιακά δικαιώματα. Απασχολεί περισσότερους από 80.000 εργαζομένους.

Ένα παράδειγμα από την κτηνοτροφία είναι η επιλογή των Σαρδήνιων να καλλιεργήσουν κτηνοτροφικά φυτά, γνωρίζοντας ότι τα σιτηρά τους δεν ήταν ανταγωνιστικά. Η τιμή του Σαρδηνιακού πρόβειου γάλακτος που εισαγόταν στην Ελλάδα το 2018 ήταν 0,52€/lt όταν οι έλληνες παραγωγοί που πουλάνε κάτω από 0,70€/lt καταστρέφονται οικονομικά. Η αυτοπαραγωγή ζωοτροφής άλλαξε εντελώς την εικόνα της Σαρδηνιακής κτηνοτροφίας.

Θα συνεχίσω με ένα παράδειγμα βιωσιμότητας πόλης. Ο νέος μας δήμαρχος Κώστας Μπακογιάννης στις προεκλογικές του ομιλίες είχε θεωρήσει, ως το σπουδαιότερο πρόβλημα της Αθήνας, το ζήτημα της ασφάλειας λέγοντας χαρακτηριστικά ότι ο Αθηναίος ξεκινά το πρωί για τη δουλειά του και δεν ξέρει εάν θα επιστρέψει. Ας δούμε εάν κάνει σωστή αποτίμηση προβλημάτων: Το 2018 οι θάνατοι από δολοφονίες (όχι μόνο ληστείες) σε όλη την επικράτεια ήταν 94 (οι 20 για προσωπικές διαφορές). Έγιναν 1768 ληστείες (1692 επιπλέον αφορούσαν κινητά και μικροποσά). Την ίδια ώρα 655 συνάνθρωποι μας πέθαναν σε τροχαία. Πόσοι όμως συνάνθρωποι μας πέθαναν από την ατμοσφαιρική ρύπανση; 8000, από τους οποίους περίπου οι 6000 στην Αττική!!! Ο αέρας που αναπνέουμε δολοφόνησε 6000 συνανθρώπους μας στην πόλη μας, αλλά στην επικοινωνιακή λογική του δημάρχου μετράνε περισσότερο τα φονικά ή το να μας κλέψουν το πορτοφόλι!

Και ολοκληρώνω με ένα παράδειγμα του Πολ Μέισον από το βιβλίο του «Μετακαπιταλισμός», για να κατανοήσουμε το πόσο απέχει η σημερινή οικονομική λογική από ένα βιώσιμο μέλλον. Γράφει ο Μέισον: Δύο τρόπους γνωρίζουμε για να αποτιμήσουμε την αξία ενός αγαθού. Ο μαρξιστικός μετρά τις ανθρωποώρες, που χρειάζονται για να κατασκευαστεί το προϊόν, από την εξόρυξη των πρώτων υλών ή την κατασκευή των μηχανών, μέχρι να πουληθεί στο ράφι. Ο φιλελεύθερος στηρίζεται κυρίως στην ανάλυση της προσφοράς και της ζήτησης. Προσπαθήστε λοιπόν με αυτούς τους δύο τρόπους να αποτιμήσετε την αξία του περιεχομένου της Wikipedia ή του You Tube.

Γυρνάμε λοιπόν σελίδα. Πρέπει να γυρίσουμε σελίδα.

Αυτό που χρειάζεται λοιπόν είναι:

-Πρώτα να αλλάξουμε μυαλά,

-Να δούμε το μέλλον που είναι ήδη παρόν,

-Να πάψουμε να θεωρούμε ως θέσφατες τις οικονομικές ορθοδοξίες του υπαρκτού σοσιαλισμού και του νεοφιλελευθερισμού. Αυτά τα θέσφατα θυμίζουν τους ξεπεσμένους αριστοκράτες του 19^ου αιώνα, που αδυνατούσαν να κατανοήσουν τη βιομηχανική επανάσταση, την απελευθέρωση των δούλων ή τον φεμινισμό.

Να εσωτερικεύουμε όλα τα κόστη, όπως το περιβαλλοντικό ή το κοινωνικό.

Το αρχαίο λοιπόν κριτήριο της βιωσιμότητας είναι εκείνο που θα οδηγήσει την κοινωνία μας στο μέλλον. Σε ένα μέλλον ευημερίας, ασφάλειας, που θα σέβεται τον άνθρωπο και το περιβάλλον.

Σας ευχαριστώ.