Ορθή διατροφή

Ένστικτο αυτοσυντήρησης ή δημόσιο αγαθό;*

Από Pixabay

Η τροφή επί χιλιάδες χρόνια αποτελεί βάση επιβίωσης. Οι ανώτεροι οργανισμοί έχουν εγγεγραμμένη στο DNA τους την πείνα, δηλαδή εκείνη την αίσθηση που τους παροτρύνει να ρισκάρουν για να εξασφαλίσουν τροφή στους ίδιους και τα παιδιά τους. Ακόμα και η γεύση υπηρετεί αυτή την αναγκαιότητα: ο οργανισμός έχει τακτική ανάγκη από γλυκόζη (περίπου κάθε 6 ώρες). Ετσι, η γλυκιά γεύση είναι περιζήτητη.

Οι διάφοροι πολιτισμοί ενέταξαν τις διατροφικές ανάγκες στα πολιτισμικά ήθη: τα μέλη κάθε κοινότητας διδάσκονται επιταγές και απαγορεύσεις, που εντέλει γίνονται συνήθειες. Τα παραδείγματα, πολλά:

• Οι ανθρωπολόγοι συνδέουν τα έθιμα ανθρωποφαγίας με κοινωνίες που ζούσαν σε περιοχές με έλλειψη πρωτεϊνούχων τροφών.
• Αντίστροφα, στις περισσότερες κοινωνίες έχει εδραιωθεί μια απέχθεια στο κυνήγι ανώτερων θηρευτών: δεν τρώμε γεράκια, λύκους, λιοντάρια, κοράκια. Σήμερα γνωρίζουμε ότι στο κρέας των ανώτερων θηρευτών συγκεντρώνεται αθροιστικά κάθε πιθανή τοξίνη που βρισκόταν στο κρέας των θηραμάτων τους. Ετσι, για παράδειγμα, η ρύπανση από υδράργυρο πιθανά να είναι αμελητέα στις σαρδέλες, αλλά όχι αμελητέα σε έναν τόνο που έχει καταναλώσει χιλιάδες σαρδέλες.



commons wikipedia

• Οι διατροφικοί περιορισμοί συχνά διαδόθηκαν ως θρησκευτικές επιταγές. Η νηστεία, πέρα από ψυχική εγκράτεια, είναι ευεργετική και για την υγεία. Στο παρελθόν είχα ρωτήσει έναν μουσουλμάνο: «Πώς αυτοπειθαρχείς και στερείσαι το χοιρινό;». Και μου απάντησε με φυσικότητα: «Εσένα σου λείπει το κρέας των ποντικών;». Συνειδητοποίησα ότι ο χοίρος, ζώο παμφάγο, στα θερμά κλίματα πιθανά να μεταφέρει ασθένειες και είναι φυσικό το κρέας του να θεωρείται βρώμικο.

Ετσι, κατά τη διάρκεια χιλιετιών, οι διατροφικές συνήθειες ενσωμάτωσαν τη συλλογική εμπειρία,
που διευκόλυνε την επιβίωση και την υγεία σε συνθήκες δύσκολες.

Στη σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία η υγιεινή διατροφή δεν είναι κάτι αυτονόητο. Τα παραδείγματα, πολλά:

Από Pixabay

• Στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες είναι δύσκολο να τηρηθούν οι παραδόσεις. Τη μια μέρα τρώμε ιταλικό φαγητό, την άλλη κινέζικο και μετά αραβικό, εναλλάσσοντας κουζίνες και όχι τροφές. Σπάνια ένας Κινέζος θα έτρωγε καθημερινά χοιρινό, αλλά ένας Νεοϋορκέζος δεν θα βαρεθεί το χοιρινό εάν κάθε μέρα το τρώει με άλλη συνταγή.
• Ο οργανισμός επιθυμεί το γλυκό, αλλά δεν υπάρχει γονίδιο που να μπλοκάρει την υπερκατανάλωση γλυκών, οπότε πολύ πριν «λιγωθούμε» έχουμε καταναλώσει πολλαπλάσιες από τις αναγκαίες, ποσότητες. Πέρα από την παχυσαρκία, κινδυνεύουμε από ζαχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ.

  

  Από Flickr

• Η αργή απορρόφηση γλυκόζης από φυσικές τροφές (αλεύρι ολικής άλεσης) καλύπτει τις ανάγκες για πολλές ώρες. Η κατεργασμένη ζάχαρη και τα λευκά άλευρα απορροφώνται σε ελάχιστο χρόνο και το πρόσκαιρο πλεόνασμα μετατρέπεται σε λίπος. Ετσι, λίγο μετά ξαναπεινάμε.
• Δεν υπάρχει γονίδιο που να προειδοποιεί για τοξικά συντηρητικά.
• Η φύση εφοδίασε τις υγιεινές ουσίες με αρώματα, ώστε με οδηγό την οσμή και τη γεύση οι πρόγονοί μας να τις προτιμούν. Σήμερα τα αρώματα αυτά παράγονται στο εργαστήριο και ως πρόσθετα σε τροφές χειρίστης ποιότητας εξαπατούν τα αρχέγονα ένστικτά μας.

Η υγιεινή διατροφή είναι αναγκαιότητα για να εξασφαλίσουμε ευζωία. Διαθέτουμε τις αναγκαίες γνώσεις, εγγεγραμμένες είτε στο DNA μας είτε στην πολιτισμική μας κληρονομιά. Δυστυχώς, οι διαφημιστικές Σειρήνες μάς υποβάλλουν επιθυμίες που, είτε ως ποιότητα είτε ως ποσότητα, αντιστρατεύονται την ευζωία μας. Οι επιπτώσεις όμως δεν πλήττουν μόνο το άτομο, αλλά και την κοινωνία: οι πρόωροι θάνατοι και οι ασθένειες προξενούν πόνο στον στενό μας περίγυρο και κόστος στην οικονομία.

Η επιστήμη συνεισφέρει στην τεκμηρίωση που έχει ανάγκη ο σύγχρονος άνθρωπος. Ωστόσο, πρέπει να απαλλαγεί από οικονομικές εξαρτήσεις. Επιστημονικές μελέτες που τεκμηρίωναν την ασφαλή χρήση της ασπαρτάμης «συμπτωματικά» είχαν χρηματοδοτηθεί από τις εταιρείες παραγωγής της κι άλλες που τεκμηρίωναν την καρκινογόνο δράση της είχαν χρηματοδοτηθεί από τους ανταγωνιστές τους.

Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολλά βήματα αυστηροποίησης των κανόνων παραγωγής τροφίμων, αλλά το πρόσφατο σκάνδαλο των αυγών αποδεικνύει ότι απαιτούνται πολύ περισσότερα.

Η άμεση σχέση παραγωγού – καταναλωτή παρακάμπτει τα διαφημιστικά τρικ και συνεισφέρει σημαντικά στην άμεση γνώση του καταναλωτή για τις μεθόδους παραγωγής και για την ποιότητα της τροφής\.
Θεμελιώδης πυλώνας για την κατοχύρωσης της ποιότητας είναι βιολογική παραγωγή, που συνδυάζει με τον βέλτιστο τρόπο την μακραίωνη σοφία με την σύγχρονη επιστήμη, απαλλάσσοντας τα τρόφιμα από τα χημικά πρόσθετα.
Τέλος καθοριστική συνεισφορά θα έχουν η αυτοπαραγωγή τροφίμων ιδιαιτέρα στα μεγάλα αστικά κέντρα και η διάδοση των παραδοσιακών σπόρων από πρωτουβουλίες όπως το Πελίτι.
Ωστόσο είναι αμφίβολο εάν οι αυτοματισμοί της αγοράς θα επιτρέψουν σε αυτές τις ευεργετικές για την υγεία και την ευζωία πρακτικές να κυριαρχήσουν στις προτιμήσεις των καταναλωτών.
Επομένως είναι επιβεβλημένη η παρέμβαση της πολιτείας, που σε κάθε περίπτωση επωμίζεται το κόστος των πρόωρων θανάτων και των ασθενιών.
Απαιτείται, λοιπόν, μια συντεταγμένη δημόσια πολιτική, ανεξάρτητη από επιχειρηματικά λόμπι, που να υπηρετεί το κοινό καλό. Η παιδεία, η ενημέρωση και η αυστηρή νομοθεσία οφείλουν, όπου απαιτείται, να συμπληρώσουν τον ρόλο που έπαιζαν παλιά η παράδοση και τα θρησκευτικά ήθη.

*Πρώτη δημοσίευση στην Νέα Σελίδα 26/9/17