Πρωτογενής τομέας, απανθρακοποίηση και κοινωνική αλληλέγγυα οικονομία, εφαλτήρια βιώσιμης ανάπτυξης

Ομιλία μου στο αναπτυξιακό συνέδριο της Νισύρου στις 19/9/18

Καλημέρα σε όλες και όλους

Κατ’ αρχάς οφείλω να συγχαρώ τους διοργανωτές και τον δήμο Νισύρου για την πρωτοβουλία και την θερμή φιλοξενία.

Η πρωτοβουλία είναι εξαιρετικά σημαντική και θα έλεγα εθνικής σημασίας,  εάν αναζητήσουμε νηφάλια τις πραγματικές αιτίες που η χώρα μας οδηγήθηκε στη χρεοκοπία.

Επιτρέψτε μου πολύ σύντομα να θυμίσω τις αιτίες αυτές:

Ο πληθυσμός της Νισύρου το 1950 ήταν 2516, ενώ το  2011 έπεσε στους 987 κατοίκους.

Αυτή η κατάρρευση δεν έχει στενά χωρικά χαρακτηριστικά, αλλά και επαγγελματικά χαρακτηριστικά. Βλέπουμε για παράδειγμα ότι οι πληθυσμοί των νησιών καταρρέουν μέχρι το 1981, αλλά μετά ανακάμπτουν. Στις μη τουριστικές περιοχές η κατάρρευση συνεχίστηκε. Η βασική λοιπόν αιτία της πληθυσμιακής κατάρρευσης είναι η κατάρρευση του πρωτογενούς τομέα.

Παγκοσμίως υπάρχει μείωση του αγροτικού πληθυσμού, αλλά αυτή η μείωση δεν οδηγεί στην ακραία αστυφιλία που έζησε η Ελλάδα. Αλλού μπορούσε θαυμάσια ο γιος ενός αγρότη να ασχοληθεί με τη μεταποίηση ή τις υπηρεσίες, χωρίς να εγκαταλείψει τον τόπο του. Στην Ελλάδα αντίθετα υπήρξε συνειδητή ιδεολογική επίθεση στην περιφέρεια. Οι χωριάτες, οι παραδόσεις, οι χοροί μας, λοιδορήθηκαν και εξευτελίστηκαν από μία επίθεση συνειδητή μετά τον εμφύλιο, ώστε να εξαναγκαστούν οι κάτοικοι να εγκαταλείψουν την ύπαιθρο, όπου ο πολιτικός έλεγχος του μετεμφυλιακού κράτους ήταν δυσχερής.

Ο δήμαρχος Νισύρου Χριστοφής Κορωναίος
στο βήμα του συνεδρίου

Η πληθυσμιακή αυτή κάμψη οδήγησε αργότερα, τις δεκαετίες 70-90 σε ένα δεύτερο κύμα εγκατάλειψης, που δεν είχε πλέον πολιτικά ή οικονομικά κίνητρα: η αρχική μείωση του πληθυσμού στέρησε τους εναπομείναντες από βασικές υπηρεσίες υγείας-παιδείας και άλλων. Η διεκπεραίωση φορολογικών υποθέσεων, οι αθλητικές δραστηριότητες των νέων, είναι εφικτές σε μία κοινωνία 2500 κατοίκων, αλλά πολύ δυσχερέστερη σε μία κοινωνία 1000 κατοίκων. Αντίστοιχα ακριβαίνουν προϊόντα, ανταλλακτικά πετρέλαιο κ.λπ. Αυτή οι δυσχέρειες υποχρέωσαν νέους κυρίως ανθρώπους σε μία μετανάστευση για να σπουδάσουν, να κάνουν παιδιά, να κοινωνικοποιηθούν.

Η νεοφιλελεύθερη μετάλλαξη της παγκόσμιας οικονομίας, τη δεκαετία του 70, ήταν η χαριστική βολή για τις νησιωτικές-ορεινές μειονεκτικές περιοχές: Η διαρκής συμπίεση των κρατικών κοινωνικών δαπανών και οι ιδιωτικοποιήσεις στερούν από τους κατοίκους μικρών κοινοτήτων πλειάδα υπηρεσιών που ο ιδιώτης δεν προτιμάει να ασκήσει σε μία μικρή αγορά. Η συγχώνευση για παράδειγμα δύο σχολείων στο Περιστέρι, λόγω μείωσης του προϋπολογισμού του υπουργείου παιδείας, μπορεί να οδηγήσει κάποια φτωχά παιδιά να περπατήσουν λίγο περισσότερο και κάποιους πιο ευκατάστατους γονείς να προτιμήσουν την ευκολία του ιδιωτικού. Το κλείσιμο όμως ενός σχολείου στην ορεινή Ναυπακτία οδηγεί στην ερήμωση ενός χωριού. Αντίστοιχα η μετατροπή ενός διθέσιου δημοτικού σε μονοθέσιο πιθανά να αναγκάσει μια οικογένεια της Νισύρου να μετακομίσει στη Κω ή ακόμα και στην Αθήνα, γιατί κανένας επιχειρηματίας δεν πρόκειται να καλύψει αυτή την συρρίκνωση του δημοσίου!

Αλλά η εγκατάλειψη της υπαίθρου είχε με τη σειρά της σοβαρές επιπτώσεις σε όλη τη δομή της κοινωνίας και της οικονομίας .Υπήρξε βασική αιτία για την εδραίωση του πελατειακού κράτους και επακόλουθα για στη χρεοκοπία με διαδοχικές κακοήθεις εξαλλαγές της κοινωνίας και της οικονομίας:

Με τους υπουργούς Νεκτάριο Σαντορινιό και
Σωκράτη Φάμελο

• Οδήγησε σε κατάρρευση τον κοινωνικό ιστό: Η λογική του «κοίτα τη δουλειά σου» εδραιώθηκε μέσα στη χούντα. Όταν για παράδειγμα μιλάμε για αυθαίρετη δόμηση και για χωροταξική αναρχία, που στραγγαλίζει την πραγματική οικονομία, μιλάμε ακριβώς για αυτό το φαινόμενο του εσωτερικού μετανάστη που δεν νιώθει την ανάγκη να σεβαστεί τον γείτονα του, ούτε την ανάγκη να ελέγξει τους κυβερνώντες για διαφθορά.
• Οδήγησε επίσης σε ένα κράτος υπηρεσιών όπου ακόμα και για πρόσληψη στον ιδιωτικό τομέα χρειαζόταν η κομματική σύσταση.
• Οδήγησε σε αλλοτρίωση των αγροτικών συνεταιρισμών από το κεντρικό κομματοκρατούμενο κράτος.

Θα μπορούσα να συνεχίσω τον μακρύ αυτόν κατάλογο, αλλά άλλο είναι το σημερινό μας θέμα και άλλωστε όλοι ξέρουμε τι εννοούσαν όταν μας είπαν ότι «μαζί τα φάγαμε».

Για αυτόν λοιπόν τον λόγο στην αρχή της ομιλίας μου ισχυρίστηκα ότι η βιώσιμη ήπια ανάπτυξη της Νισύρου και ολόκληρης της Ελλάδας των περιφερειών είναι εθνικής σημασίας. Για αυτό βρίσκομαι μαζί σας σήμερα, ενώ όλες και όλοι ξέρετε ότι δεν ήρθα να μιλήσω στην εκλογική μου περιφέρεια.

Ήρθα και είναι τιμή μου να βρίσκομαι μαζί σας σήμερα, γιατί για μένα θα αφήσουμε οριστικά πίσω μας την κρίση όταν η Νίσυρος ξεπεράσει σε πληθυσμό τους 3000 κατοίκους, και αυτό γίνει ισόρροπα σε όλη την Ελλάδα, χωρίς την μονοκαλλιέργεια του τουρισμού.

Ήρθα γιατί είναι το όραμα των Οικολόγων Πράσινων αυτή η αρμονική βιώσιμη ανάπτυξη που να σέβεται τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Είναι όραμα μιας Ελλάδας ισχυρής που δεν θα φοβάται τους ξένους, όπως δεν τους φοβήθηκε στον χρυσό αιώνα και στους ελληνιστικούς χρόνους.

Αν συμφωνούμε σε αυτό το όραμα, τότε δεν είναι ανάγκη να «ανακαλύψουμε ξανά την Αμερική». Υπάρχουν παγκοσμίως πολύ καλά παραδείγματα για το πώς μία περιοχή που απειλείται με ερήμωση μπορεί να αναβιώσει.

Ας ξεκινήσω για το γιατί να εγκατασταθεί ξανά κάποιος στη Νίσυρο. Ας μην αναπαραγάγουμε ξανά τον φαύλο κύκλο, ότι για να επιστρέψει θα πρέπει να φτιάξει το κράτος υπηρεσίες και για να φτιάξει υπηρεσίες θα πρέπει να υπάρχει επαρκής πληθυσμός.

Το βασικότερο κίνητρο για να εγκατασταθεί κάποιος σε έναν τόπο είναι οι αξιοπρεπείς οικονομικές απολαβές. Αυτό μπορεί να εξασφαλιστεί από τον πρωτογενή τομέα, υπό δύο προϋποθέσεις:

1. Τα προϊόντα που παράγονται να έχουν υψηλή προστιθέμενη αξία, δηλαδή να είναι αναγνωρίσιμα, επιλέξιμα και υψηλότερης διατροφικής αξίας από αυτά του ανταγωνισμού.
2. Ο νέος που θα επιστρέψει στον πρωτογενή τομέα να έχει υψηλού επιπέδου γνώση και να μην παλεύει για αρκετά χρόνια με …ανεμόμυλους.

Και οι δύο αυτές προϋποθέσεις καλύπτονται από τις αρχές του συνεργατισμού και της κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας. Επί θητείας μου στο ΥΠΑΑΤ ξεκίνησα πιλοτικά προγράμματα στα μικρά κυκλαδονήσια. Η ιδέα μου ήταν συνεργατικά σχήματα να απασχολήσουν άνεργους νέους που θα ήθελαν να εκπαιδευτούν στον πρωτογενή τομέα. Αυτό σημαίνει ότι πόροι από τα δύο υπουργεία: Απασχόλησης και ΥΠΑΑΤ θα διοχετευτούν στοχευμένα σε προτάσεις απασχόλησης που θα κατατεθούν από δήμους και συνεργατικά σχήματα για απασχόληση ανέργων και κυρίως όσων θέλουν να εγκατασταθούν μόνιμα με τις οικογένειες τους στα νησιά.

Οι δήμοι και τα υπουργεία θα αναζητήσουν καισχολάζουσες γαίες που θα παραχωρούνταν στις συνεργατικές επιχειρήσεις, που θααπασχολήσουν τους ανέργους*.

Με απλά λόγια: Ένα κράτος που δεν έχει χρήματα να επενδύσει, μπορεί να πριμοδοτήσει την αξιοποίηση σχολαζουσών γαιών, αλλά και να χρηματοδοτήσει την κοινωνική εργασία. Όχι όμως την κοινωνική εργασία όπως γίνεται μέχρι σήμερα σε κάτι οκταμηνίτες που απλά κρύβουν την ανεργία με επιδοτήσεις «φιλανθρωπικού περιεχομένου» αλλά με επιδότηση εκμάθησης μίας δουλειάς με μέλλον.

Το άλλο πλεονέκτημα της Νισύρου είναι η ενέργεια. Μπορεί και πρέπει να γίνει από τις πρώτες περιοχές της Ελλάδας που θα απεξαρτηθούν πλήρως από τα ορυκτά καύσιμα. Δεν εννοώ αποκλειστικά τη γεωθερμία υψηλής ενθαλπίας. Πιθανά να είναι ένα χρυσωρυχείο που κοιμάται ή η αξιοποίηση να είναι  επισφαλής. Δεν θέλω να μπω σε αυτή τη συζήτηση. Θα αναφέρω ένα εντελώς διαφορετικό μοντέλο, αυτό του Gussing στην Αυστρία. Το Gussing ήταν μία από τις φτωχότερες περιοχές στην Ευρώπη και ίσως η φτωχότερη στη Αυστρία με τεράστια ποσοστά εγκατάλειψης. Ο δήμος κατάντησε να μην έχει πετρέλαιο να θερμάνει τα κτίρια του. Αυτό τους οδήγησε την δεκαετία του 90 να αναζητήσουν νέες πηγές θέρμανσης. Μια δημοτική επιχείρηση με συμμετοχή και πολιτών ξεκίνησε την αξιοποίηση βιομάζας και ηλιακής ενέργειας. Σε ελάχιστα χρόνια το Gussing απεξαρτήθηκε από όλα τα ορυκτά καύσιμα και συνέβη κάτι εξαιρετικά σημαντικό: Δεκάδες επιχειρήσεις προτίμησαννα εγκατασταθούν στην περιοχή γιατί προσέφερε φθηνότερη ενέργεια, από άλλεςπεριοχές εξαρτημένες από το πετρέλαιο και το κάρβουνο.

Μία περιοχή με ενεργειακή αυτονομία, θα γίνει στο μέλλον πόλος έλξης. Τα κτηνοτροφικά και γεωργικά προϊόντα θα είναι πολύ ανταγωνιστικότερα εάν μειωθεί δραστικά το κόστος της ενέργειας.

Κλείνω με δύο ακόμα παρατηρήσεις:

Η ευρωπαϊκή επιτροπή εκτιμά τον τζίρο των περιοχών Natura σε 200 δις ετησίως πανευρωπαϊκά, που προκύπτουν από χώρες με πολύ μικρότερη επισκεψιμότητα. Στην Ελλάδα αντιστοιχούν περισσότερα από 10 δις!!! Βρείτε μου πόσα ευρώ κερδίζει η Νίσυρος από την ιδιότητα της ως Natura.

Τα διαχειριστικά σχέδια βόσκησης δεν είναι μόνο προστασία της γης, αλλά και δραστική μείωση του κόστους κτηνοτροφίας. Δεν δέχομαι οι Σαρδήνιοι να πουλάνε το πρόβειο γάλα 52 λεπτά και να ζουν καλά ενώ οι δικοί μας προβατοτρόφοι το πουλάνε 70 λεπτά και καταστρέφονται!!!

Δεν θέλω να σας κουράσω άλλο. Ας κρατήσουμε ότι η ασφαλέστερη οδός για μια ισχυρή ανάκαμψη είναι να εγκαταλείψουμε τις λαθεμένες επιλογές των περασμένων δεκαετιών.

Πρέπει πρώτα να πάψουμε να θεωρούμε δεδομένες και αυτονόητες κάποιες πολιτικές που αποδεδειγμένα μας οδήγησαν στην καταστροφή. Ο μεγαλύτερος εχθρός μας είναι αυτές οι προκαταλήψεις. Εάν αναζητήσουμε θαρραλέα και με αντικειμενικότητα τις ρίζες αυτών των προκαταλήψεων θα διαπιστώσουμε ότι δεν έχουν ζωή μεγαλύτερη από έναν αιώνα. Για παράδειγμα δεκάδες κτηνοτρόφοι με επισκέφθηκαν ζητόντας φθηνό πετρέλαιο. Σήμερα η πλήρης απεξάρτηση μιας κτηνοτροφικής μονάδας από το πετρέλαιο και την ΔΕΗ με φωτοβολταϊκά κοστίζει λιγότερο από 7000€. Μία ντιζελομηχανή κοστίζει περισσότερο. Πολύ περισσότερο κοστίζει η σύνδεση με την ΔΕΗ. Άρα γιατί να επιμένουμε ότι το πετρέλαιο είναι μονόδρομος και το φθηνό επιδοτούμενο πετρέλαιο είναι σωστή πολιτική; Μπορεί να ήταν σωστή πολιτική πριν 50 χρόνια, αλλά σήμερα είναι μια πολιτική χωρίς μέλλον.

Ας αναζητήσουμε λοιπόν μαζί εκείνες τις πολιτικές που θα οδηγήσουν στο μέλλον τη Νίσυρο, την Ελλάδα και όλη την Ευρώπη.

Σας ευχαριστώ

Σημειώσεις
* Αναλυτικό άρθρο για τις σχολάζουσες γαίες δημοσίευσα στις 2/9/17 στο ιστολόγιο μου