Ενεργειακή Δημοκρατία Πορεία προς το μέλλον

Καλημέρα φίλες και φίλοι1

Καλούμαστε να συζητήσουμε για την ενεργειακή δημοκρατία. Κατ’ αρχάς ο τίτλος ξενίζει: εάν δεχθούμε ότι ζούμε σε δημοκρατικά καθεστώτα η έκφραση «ενεργειακή δημοκρατία» είναι παράλογη. Η δημοκρατία είναι δημοκρατία καθεαυτή και δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος να της κολλάμε επίθετα. Πώς θα μας φαινόταν η έκφραση «διατροφική δημοκρατία», «χωροταξική δημοκρατία», «δημοκρατία της υγείας»;

Εάν λοιπόν συζητάμε για ενεργειακή δημοκρατία, ως αιτούμενο, μήπως σημαντικές κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές πτυχές του πολιτεύματος μας δεν είναι δημοκρατικές; Ας διερευνήσουμε αυτό το ενδεχόμενο, με μερικά ιστορικά παραδείγματα, όσο πιο συνοπτικά γίνεται,  γιατί άλλος είναι ο στόχος της συζήτησης:

ΑΡΧΕΓΟΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΗΣ

Οι πρωτόγονες κοινωνίες ήταν φύσει δημοκρατικές. Η κοινότητα συναποφάσιζε για το κυνήγι μαμούθ ή πού θα μετακινηθεί για τροφή.

Το πρώτο έλλειμμα δημοκρατίας δημιουργείται όταν ο άνθρωπος δεσμεύει γη για καλλιέργεια  και εκμεταλλεύεται ζώα για κρέας, μαλλί ή γάλα. Οι πρώτοι βασιλιάδες δεν είναι τίποτα περισσότερο από όσους με τη ρώμη εγγυώντο τα πλεονάσματα της παραγωγής έναντι εξωτερικών απειλών. Και οι

Από en.wikipedia.org

πρώτοι δούλοι είναι οι αιχμάλωτοι μαχών για διεκδίκηση γης. Για χιλιάδες χρόνια η εξουσία ταυτίζεται με την έγγεια πρόσοδο. Αφεντικό είναι όποιος κατέχει και εκμεταλλεύεται τη γη.

Η αυτονόητη λοιπόν σε πρωτόγονες κοινωνίες κοινωνία βαθμιαία υποχωρεί, όσο εδραιώνεται η δέσμευση γης από όσους έχουν την δύναμη, τους στρατούς και τις δομές να την κατέχουν και νικούν σε πολέμους για να διευρύνουν την επικράτεια τους.

Η σημερινή δημοκρατία στηρίζεται στο πολίτευμα που περιέγραψε ο Αριστοτέλης. Η Αθηναϊκή Δημοκρατία ενέπνευσε τους φιλόσοφους της Αναγέννησης και τους ηγέτες της αμερικανικής  ή της γαλλικής επανάστασης.

Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟΣ ΕΚΔΗΜΟΚΡΑΤΙΣΜΟΣ

Ποιοι όμως οικονομικοί κα κοινωνικοί όροι οδήγησαν την κοινωνία σε εκδημοκρατισμό από τον 17^ο έως και τον 20^ο αιώνα;

Η απάντηση είναι απλή: Το βιομηχανικό και εμπορικό κεφάλαιο άρχισαν να δημιουργούν πολλαπλάσιο πλούτο σε σχέση με την έγγεια πρόσοδο. Έρχεται η στιγμή που οι φεουδάρχες χρωστάνε πολλαπλάσια χρήματα στους Ολλανδούς τραπεζίτες από όσο αξίζει η γη τους. Ο καπιταλισμός εισβάλει ορμητικά στο οικονομικό γίγνεσθαι. Η έγγεια πρόσοδος ακόμα και του

από wikipedia commons

μεγαλύτερου κτηματία ωχριά μπροστά στον πλούτο που συσσωρεύουν οι τραπεζίτες Ρότσιλντ ή οι κάτοχοι ατμομηχανών Ροκφέλερ. Και ο πλούτος των Ροκφέλερ ωχριά μπροστά στην καινοτομία του Γκέιτς ή του Ζάκερμπεργκ.

Στον καπιταλισμό ο καθένας μπορεί δυνητικά να γίνει Γκέιτς χωρίς να κληρονομήσει το δουκάτο του μπαμπά του. Το κεφάλαιο στο καπιταλισμό είναι κινητικό και έχει ανάγκη από τη δημοκρατία για να αναπτυχθεί ελεύθερα. Έχει ανάγκη από τη δημοκρατία για να επιβάλει την καθολική εκπαίδευση ή το έθνος-κράτος. Έχει ανάγκη από «ελεύθερους» εργάτες που να πουλάνε κινητικά την εργασία τους και όχι ισόβια ιδιοκτησία δούλων. Οι χώρες που απέκτησαν νωρίτερα δημοκρατικά πολιτεύματα κυριάρχησαν.

Για να μην παρεξηγηθώ, δεν ισχυρίζομαι ότι στα πολιτεύματα αυτά δεν υπάρχει άγρια εκμετάλλευση.
Το αρχαίο αθηναϊκό πρότυπο δεν στηρίχθηκε απλά σε δούλους που καλλιεργούσαν τη γη των Αθηναίων. Αυτοί ίσως ήταν οι πιο τυχεροί. Στηρίχθηκε κυρίως στους δούλους που εξόρυσσαν το ασήμι από το Λαύριο. Αντίστοιχα οι αστικές κοινωνίες της Ευρώπης εκδημοκρατίστηκαν, αλλά  οι άνθρωποι της αβύσσου2  που περιγράφει ο Τζακ Λόντον ή οι κάτοικοι των αποικιών δεν γνώριζαν τι σημαίνει δημοκρατία.

Και αρκεί να διαβάσουμε τις  απόψεις του νεοεκλεγέντα προέδρου της Βραζιλίας για να διαπιστώσουμε ότι μια καθολική δημοκρατία όπου πράγματι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι με ίσες ευκαιρίες και αυτοδιάθεση, είναι ακόμα αιτούμενο!

Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Και επιστρέφω στο επίθετο της σημερινής συζήτησης: «ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ»

Προκαπιταλιστικά η ενέργεια ήταν απόλυτα δημοκρατική δηλαδή στην διάθεση όλων, ακόμα και των δούλων. Το πανάκι του φτωχού ψαρά εκμεταλλεύεται τον ίδιο άνεμο από τα πανιά του ισπανικού στόλου. Οι ανεμόμυλοι, οι νερόμυλοι γυρίζουν με την ίδια δύναμη είτε ανήκουν στον μυλωνά είτε στον άρχονται. Και η κουζίνα του δούλου καίει την ίδια βιομάζα με την κουζίνα του άρχοντα.

Μπορεί λοιπόν στην δουλοκτητική κοινωνία να υπάρχει άγρια εκμετάλλευση, αλλά ακόμα και ο πιο ενδεής μπορεί να βγει στο βουνό να μαζέψει ξερόκλαδα για να ζεσταθεί, ακόμα και εάν πεθαίνει στην πείνα και δεν έχει τίποτα να μαγειρέψει.

Δεν ισχύει το ίδιο για τους εξαθλιωμένους του East End που επισκέφτηκε ο Λόντον. Οι κάτοικοι των πόλεων πρέπει να αγοράσουν την ενέργεια για να ζεσταθούν.  Οι Αθηναίοι στην κατοχή αποψίλωσαν τα περιαστικά δάση για να επιβιώσουν. Ο άνεμος και η βιομάζα μπορεί να ήταν αυτονόητα αγαθά για ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους, αλλά δεν είναι αυτονόητα για τα 7 σημερινά δισεκατομμύρια.

Από Pixabay

Επιπλέον η σημερινή ζωή επιβάλει μετακινήσεις αδιανόητες πριν 200 χρόνια. Στις πόλεις έχει κυριαρχήσει το αυτοκίνητο, ακόμα και με την μορφή των μέσων μαζικής μεταφοράς. Και ανταγωνιστικό εργοστάσιο σημαίνει τεράστιο ποσότητα φθηνής συμπυκνωμένης ενέργειας, που προσφέρεται από τα ορυκτά καύσιμα.

Η δέσμευση περιοχών του πλανήτη που διαθέτουν ορυκτά καύσιμα δημιουργεί σύγχρονους φεουδάρχες, πολύ χειρότερους από εκείνους του μεσαίωνα: Η γη που δεσμεύουν είναι μίας χρήσεως. Οι παλαιοί φεουδάρχες καλλιεργούσαν την γη τους για χιλιάδες χρόνια. Η γη που δεσμεύεται για εξορύξεις ορυκτών καυσίμων εξαντλείται σε 50-70 χρόνια και εγκαταλείπεται ξεκοιλιασμένη και κατά κανόνα άχρηστη για οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα.

Σήμερα λοιπόν δεν μπορούμε να μιλάμε για ενεργειακή δημοκρατία και το 70χρονο δράμα των λαών της Μέσης Ανατολής είναι το πιο σκληρό παράδειγμα.

ΜΠΟΡΟΥΝ ΟΙ ΠΕΤΡΕΛΑΪΚΕΣ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΕΣ ΝΑ ΣΕΒΑΣΤΟΥΝ ΤΟΝ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΕΛΕΓΧΟ;

Κάποιος ουτοπιστής νεοφιλελεύθερος θα μπορούσε ίσως να ισχυριστεί ότι οι πετρελαιάδες αγοράζουν την γη στην ελεύθερη αγορά και ότι είναι δυνατόν να βάλουμε αυστηρούς περιβαλλοντικούς όρους στη δραστηριότητα τους. Είναι ένα επιχείρημα λογικό. Πράγματι οι πετρελαιάδες του Τέξας δεν συμπεριφέρονται στο έδαφος των ΗΠΑ όπως συμπεριφέρονται στην

Από en.wikipedia.com

Νιγηρία! Δυστυχώς ατυχήματα όπως αυτό του Exxon Valdez στην Αλάσκα ή το πρόσφατο στον κόλπο του Μεξικού αποδεικνύουν ότι οι πετρελαϊκές εταιρίας έχουν τη δύναμη να πληρώσουν αμελητέες αποζημιώσεις, σε σχέση με τις αποθετικές ζημίες που προκαλούν, και σε καμία δημοκρατία, ούτε στην αμερικανική δεν υπάρχει επαρκής ισονομία ανάμεσα στον ψαρά του κόλπου του Μεξικού ή της Αλάσκας και την πετρελαϊκή πολυεθνική.

Έστω όμως ότι μία δημοκρατία μπορεί να γίνει τόσο ισχυρή ώστε να εξασφαλίσει ισονομία!!! Ας δεχθούμε ότι ο ψαράς, στη νεοφιλελεύθερη ουτοπία, θα έχει ίση δύναμη και προστασία με τον πετρελαιά και τις στρατιές των δικηγόρων του.

Ποια δικαιώματα όμως έχουν τα εγγόνια, τα δισέγγονα μας και οι γενιές που δεν έχουν γεννηθεί; Μπορούν να εκπροσωπηθούν οι μελλοντικοί πολίτες στα αστικά δικαστήρια και να διεκδικήσουν έναν πλανήτη σε ίδια κατάσταση με αυτόν που εμείς παραλάβαμε;;

Γιατί δημοκρατία χωρίς δικαιοσύνη δεν είναι δημοκρατία και στην εξόρυξη ορυκτών καυσίμων δεν υπάρχει διαγενεακή δικαιοσύνη.

Θα μπορούσαν οι πετρελαϊκές εταιρίες να υποταχθούν σε μία διαγενεακή δικαιοσύνη; Η απάντηση είναι ΟΧΙ! Και ο λόγος είναι ότι έχουν ήδη ενσωματώσει στα περιουσιακά τους στοιχεία όλες τις μελλοντικές εξορύξεις και μάλιστα με τον πιο άγριο τρόπο, όπως είναι η υδραυλική ρωγμάτωση. Κάθε περιβαλλοντικός λοιπόν περιορισμός ή σταμάτημα των εξορύξεων δεν θα σήμαινε απλά λιγότερες δουλειές στο μέλλον, αλλά πτώση της αξίας των μετοχών τους εδώ και τώρα. Για όσους γνωρίζουμε την σημερινή δομή των πολυεθνικών, αυτό δεν πρόκειται να το αποφασίσει καμία απολύτως διοίκηση πολυεθνικής. Η βασική λοιπόν αρχή της δημοκρατίας, που αφορά τη συναίνεση και τη διάκριση των εξουσιών δεν είναι συμβατή με τη λειτουργία των πολυεθνικών που κυριολεκτικά θα συνεχίσουν να λειτουργούν δεσμεύοντας τεράστιες εκτάσεις και λειτουργώντας υπεράνω νόμων και δημοκρατικών δεσμεύσεων.

ΕΞΑΓΟΡΑ ΣΥΝΕΙΔΗΣΕΩΝ

Σε αυτή τη φεουδαρχική λογική, εντάσσεται και η αλλοίωση της δημοκρατικής βούλησης των τοπικών κοινωνικών μέσω εξαγοράς συνειδήσεων. Οι πετρελαϊκές εταιρίες τάζουν σχολεία, δουλειές, οικονομική ευημερία και τα ΜΜΕ γίνονται οχήματα εξωραϊσμού και παραπληροφόρησης με στόχο την αλλοίωση της βούλησης των πολιτών. Στις 27 Σεπτεμβρίου του 18 δημοσίευσα στο ιστολόγιο μου άρθρο για αυτή την κατάσταση, όπου οι εξορύξεις εμφανίζονται σαν εθνική σωτηρία και όσοι αντιστέκονται χαρακτηρίζονται ως στενόμυαλοι, εμμονικοί και άσχετοι3. Οι δύο απόψεις δεν παρουσιάζονται ισότιμα, ώστε να εξελιχθεί ένας δημοκρατικός διάλογος. Η απλή ιστορική πραγματικότητα, ότι καμία κοινωνία μέχρι σήμερα δεν ωφελήθηκε από αυτά τα «χρυσωρυχεία» και ότι αντίθετα η δημοκρατία κατά κανόνα υποχώρησε στις χώρες που γίνονται εξορύξεις, απλά αποκρύπτεται.

Το κακό είναι ότι οι υποσχέσεις των πολυεθνικών ξεχνιούνται όταν ξεκινάνε οι εξορύξεις.  Και τότε είναι πολύ αργά για να αλλάξει η κοινωνία άποψη, αφού ο τουρισμός, η γεωργία ή η κτηνοτροφία δεν είναι πλέον εφικτές και η εξορύξεις γίνονται μονόδρομος.

Σε αυτή τη χρυσοπληρωμένη  καταιγίδα παραπληροφόρησης εντάσσεται και η ισχυροποίηση του κινήματος άρνησης της κλιματικής αλλαγής! Η Ναόμι Κλάιν εξηγεί αυτό το παράδοξο4: Γιατί όσο περισσότερο βιώνουμε δραματικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής , τόσο οι αρνητές ισχυροποιούν τη δημόσια παρουσία τους; Πριν 20 χρόνια υπήρχε η αυταπάτη ότι η  κλιματική αλλαγή μπορεί να περιοριστεί με μία αλλαγή καταναλωτικής συμπεριφοράς και το σημερινό οικονομικό σύστημα μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει, αρκεί να αλλάξουμε λαμπτήρες ή να αγοράσουμε υβριδικά αυτοκίνητα. Σήμερα είναι πλέον καθαρό ότι η μάχη ενάντια στη κλιματική αλλαγή, είναι και μάχη ενάντια σε αυτή τη καπιταλιστική νεοφεουδαρχία. Είναι μάχη ενάντια σε οικονομικά συμφέροντα  που δεν ανέχονται τον δημοκρατικό έλεγχο. Για αυτό οι εκπρόσωποι αυτών των συμφερόντων όπως ο νεοεκλεγείς πρόεδρος της Βραζιλίας αρνούνται λυσσαλέα την κλιματική αλλαγή.

Ορθά λοιπόν η Κλάιν τιτλοφορεί το βιβλίο της «Καπιταλισμός εναντίον κλίματος» και εγώ θα έλεγα και «Κλίμα εναντίον καπιταλισμού.

Ενώ λοιπόν ο καπιταλισμός από τον 17^ο  έως και τον 20^ο αιώνα είναι κινητικός και επιζητά τον εκδημοκρατισμό, βαθμιαία όσο οι ενεργειακοί πόροι εξαντλούνται και εντείνεται η συγκέντρωση τους, θα αντιμετωπίσουμε δύο ακραία φαινόμενα που απειλούν την δημοκρατία:

Από en.wikipedia.org

• Την νέα φεουδαρχία που προαναφέραμε και επιδιώκει να δεσμεύει γη και να λειτουργεί υπεράνω  θεσμικών περιορισμών.
• Τον εντεινόμενο αποκλεισμό δισεκατομμυρίων ανθρώπων από τα στοιχειώδη δικαιώματα που επέβαλε το δημοκρατικό ιδεώδες: Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα. Δεν είναι τυχαία η άνοδος του νεοφασισμού που επιμένει ότι βιαίως θα περιορίσουμε τον πληθυσμό προς όφελος των ανώτερων φυλών. Ας πνιγούν οι κλιματικοί πρόσφυγες ή ας πεθάνουν από την πείνα και τη δίψα στις ερήμους που θα προκαλέσει η δική μας απληστία. Για αυτούς ένας Αρμαγεδδών είναι δαρβινική εξέλιξη επιβίωσης του ισχυροτέρου. Αυτό άλλωστε δεν εφάρμοσαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης;

Εάν λοιπόν είμαι κάθετα αντίθετος σε νέες εξορύξεις είναι κυρίως για αυτό το έλλειμμα δημοκρατίας που πρόκειται να επιβληθεί σε όσες κοινότητες ενδώσουν στην κυριαρχία των πετρελαϊκών

Το Παναχαϊκό ξεκοιλιασμένο από την οδοποιία των
ανεμογεννητριών
Από el.wikipedia.org

επιχειρήσεων. Αντίστοιχα είμαι αντίθετος σε υπερσυγκέντρωση ΒΑΠΕ με αποκλειστικό γνώμονα την αναζήτηση μέγιστου αιολικού δυναμικού και μέγιστου κέρδους με απόλυτη αδιαφορία εάν κατατεμαχίζονται παρθένα βουνά. Οι ανεμόμυλοι που παράγουν ενέργεια στον κάμπο, εκεί που την έχει ανάγκη ο αγρότης, δεν ενδιαφέρουν τους νεοφεουδάρχες.

Στη αντίστροφη πορεία βρίσκεται ο νόμος για τις ενεργειακές κοινότητες, που πρόσφατα ψηφίστηκε στην Ελληνική Βουλή. Είναι μία επανάσταση στην κατεύθυνση του εκδημοκρατισμού, πρωτοποριακή σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στόχος είναι να παράγουν οι κοινότητες όση ενέργεια χρειάζονται, χωρίς να γινόμαστε όμηροι κερδοσκοπικών και μονοπωλιακών πρακτικών.

 Ένα από τα καλύτερα ιστορικά  παραδείγματα είναι το Gussing της Αυστρίας, όπου δήμος και πολίτες μίας από τις φτωχότερες περιοχές της Ευρώπης κατάφεραν να απεξαρτηθούν πλήρως από τα ορυκτά καύσιμα και σήμερα η κοινότητα τους

όχι μόνο ευημερεί, αλλά έγινε και πόλος έλξης επιχειρήσεων και πολιτών, λόγω της φθηνής αυτοπαραγόμενης ενέργειας.

Σύμφωνα με μελέτη του ΚΑΠΕ  μόνο από την αγροτική τους βιομάζα θα μπορούσαν αν απεξαρτηθούν από τα ορυκτά καύσιμα οι δήμοι Κιλελέρ και Λάρισας.

Είναι λοιπόν καθήκον μας να εργαστούμε για την απανθρακοποίηση, στην κατεύθυνση της αυτοπαραγωγής ενέργειας. Μία κοινωνία, όπου οι πολίτες έχουν ενεργειακή αυτάρκεια, δεν είναι απλά ευημερούσα. Είναι και πιο δημοκρατική.

Σας ευχαριστώ

Σημειώσεις:

1. Η ομιλία μου στην ημερίδα του Πράσινου Ινστιτούτου "Ενεργειακή Δημοκρατία Πορεία προς το Μέλλον.

2. Το βιβλίο "Οι άνθρωποι της αβύσσου" το έγραψε ο Τζάκ Λόντον μετά την εμπειρία του από τις γειτονιές του East End το 1902. Ο ίδιος έγραψε: "Τις εμπειρίες που αφηγούμαι σ' αυτό τον τόμο τις βίωσα το καλοκαίρι του 1902. Κατέβηκα στον υπόκοσμο του Λονδίνου με στάση που θα παρομοίαζα μάλλον με αυτή του εξερευνητή. Ήμουν έτοιμος να πεισθώ από αυτά που θα έβλεπαν τα μάτια μου και όχι από τα διδάγματα εκείνων που δεν είχαν δει ή απ' τα λόγια εκείνων που είδαν πριν από μένα".
"Η κοινωνία αναπτύσσεται, ενώ οι πολιτικοί μηχανισμοί διαλύονται και γίνονται σκουπίδια. Για τους Άγγλους, όσον αφορά στους άντρες, τις γυναίκες, την υγεία και την ευτυχία, βλέπω ένα φιλελεύθερο και ευοίωνο μέλλον. Όμως, για ένα μεγάλο κομμάτι του πολιτικού μηχανισμού που αυτή τη στιγμή κακοδιαχειρίζεται τα πράγματα για λογαριασμό τους, δε βλέπω τίποτα πέρα από το σκουπιδοτενεκέ"."Δεν μπορεί να κάνω λάθος. Ο Πολιτισμός έχει αυξήσει την παραγωγική δύναμη του ανθρώπου εκατό φορές, και λόγω κακής διαχείρισης οι άνθρωποι του Πολιτισμού ζούνε χειρότερα απ' τα ζώα και έχουν λιγότερη τροφή, ρούχα, προστασία απ' ότι οι άγριοι Ίνουιτ που ζουν σήμερα σε κλίμα πολικό, όπως ακριβώς ζούσαν τη λίθινη εποχή, δέκα χιλιαδές χρόνια πριν". (Jack London)

3. ΕΞΟΡΥΞΕΙΣ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ: ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΛΟΥΤΟΥ Ή ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΛΗΣΤΕΙΑ;

4. Ναόμι Κλάιν: Αυτό αλλάζει τα πάντα: Καπιταλισμός εναντίον κλίματος. Εκδόσδις Λιβάνη