Adapt or Die?

Η ομιλία στο συνέδριο του Economist

Αξιότιμες κυρίες και κύριοι

Ευχαριστώ τους διοργανωτές που μου δίνουν την ευκαιρία να απευθύνω λίγες σκέψεις στο συνέδριο σας και να δώσω συγχαρητήρια, που αφιερώνουν την φετινή διοργάνωση στην βιωσιμότητα.

Όπως όλοι γνωρίζουμε η Ελλάδα μετά από 6 χρόνια κρίσης επαναπροσδιορίζει την οικονομία της και μπαίνει σε τροχιά ανάκαμψης. Η κρίση ήταν και μία ευκαιρία αναστοχασμού και ριζικών αλλαγών σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο.

Δεν θεωρώ ανάγκη να επιχειρηματολογήσω για την καταστρεπτική πολιτική των μνημονίων. Οι ίδιοι οι εμπνευστές τους παραδέχονται ότι τα αποτελέσματα ήταν τραγικά για την οικονομία και την κοινωνία. Κατά την ταπεινή μου γνώμη δεν είχαν υπολογίσει ότι για την χαμηλή παραγωγικότητα της ελληνικής οικονομίας δεν έφταιγαν οι «τεμπέληδες» όπως αποκλήθηκαν Έλληνες, αλλά ένα διεφθαρμένο καθεστώς διαπλοκής δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και ένα πολιτικό σύστημα που στηρίχθηκε στις πελατειακές σχέσεις. Ένα καθεστώς που έμεινε σχεδόν αλώβητο μέχρι τον Ιανουάριο του 15

Ωστόσο η μάχη που δίνει με συνέπεια η κυβέρνηση μας ενάντια στην διαφθορά και την διαπλοκή δεν πρέπει να μας κάνει να ξεχνάμε, ότι η κρίση δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Μεγάλες προκλήσεις αναδύονται μπροστά μας και απειλούν τον πλανήτη και ολόκληρη την ανθρωπότητα:

Η γεωπολιτική αστάθεια παραμένει και εντείνεται σε χώρες της Νοτιοανατολικής Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής. Θα πρέπει να αποκρούσουμε με σθένος τον ανιστόρητο μύθο ότι αυτές οι

συγκρούσεις οφείλονται σε σύγκρουση πολιτισμών ή θρησκειών. Οι πόλεμοι γεννιούνται από την απληστία και την επιδίωξη κυριαρχίας στους φυσικούς και ενεργειακούς πόρους. Οι θρησκευτικοί ηγέτες έχουν επανειλημμένα καταδικάσει την κατάχρηση του θρησκευτικού συναισθήματος ως άλλοθι για δημιουργία μίσους. Επιτρέψτε μου να μνημονεύσω τις συμπατριώτισσες και τους συμπατριώτες μου, που παρά την οικονομική κρίση απέδειξαν σε όλο τον πλανήτη ότι για τον ελληνικό πολιτισμό η φιλοξενία δεν είναι επιθυμία αλλά υποχρέωση.

Εξαιρετικά σημαντική πρόκληση είναι και η κλιματική αλλαγή. Αποδείξαμε στο Παρίσι και το Μαρακές, ότι οι πολιτισμικές και οικονομικές διαφορές δεν αποτελούν εμπόδιο για να διασώσουμε ενωμένοι το κοινό μας σπίτι. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι πρόσφυγες της Συριακής κρίσης είναι απειροελάχιστοι μπροστά στα 100 εκατομμύρια πρόσφυγες που θα προκαλέσει η κλιματική αλλαγή. Η κλιματική αλλαγή δεν είναι πλέον μία υπόθεση. Ακόμα και εάν σήμερα σταματούσαμε να παράγουμε αέρια του θερμοκηπίου, οι επιπτώσεις από την μέχρι σήμερα συμπεριφορά μας θα είναι σημαντικές και θα δημιουργήσουν σοβαρά κόστη στην οικονομία και την κοινωνία.

Η σημαντικότερη όμως πρόκληση είναι η διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής. Από την πετρελαϊκή κρίση του 1972 μέχρι σήμερα, αποδείχθηκε περίτρανα ότι η αέναη αύξηση του ΑΕΠ με ρυθμούς μεγαλύτερους του 3% είναι μία ουτοπία. Αντί όμως να στραφούμε σε μία βιώσιμη οικονομία, οι δυνάμεις της αγοράς αντιμετώπισαν το πρόβλημα με μία μεγέθυνση που θυμίζει καρκίνωμα: Ο χρηματοπιστωτικός τομέας παραβίασε κάθε φραγμό που είχε τεθεί στο Bretton Woods και γέμισε φθηνό χρήμα την αγορά. Ιδιώτες και κράτη συνέχισαν μία μεγέθυνση που καμία αντιστοίχηση δεν έχει στην πραγματική οικονομία και στηρίζεται σε δανεικά.

Όλες και όλοι ξέρουμε ότι ο σημερινός χρηματιστικός πλούτος είναι υπερδεκαπλάσιος από τις υπηρεσίες και τα αγαθά που παράγονται από την ανθρώπινη εργασία και δραστηριότητα. Έτσι διαρρηγνύεται το κοινωνικό συμβόλαιο ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία, αφού περισσότερο από το 90% του πλούτου δεν αντιστοιχεί στην πραγματική οικονομία, αλλά σε λογιστικές αξίες που δεν αντιστοιχούν σε αγαθά ή υπηρεσίες που θα καταναλωθούν και θα πληρωθούν από τα εισοδήματα των πολιτών.

Είτε λοιπόν είμαστε οπαδοί οικονομικών μοντέλων που υπολογίζουν την αξία των αγαθών με βάση το κόστος εργασίας είτε των μοντέλων που λειτουργούν με βάση τους κανόνες προσφοράς και ζήτησης, το σημαντικότερο τμήμα του σημερινού πλούτου είναι αναντίστοιχο και ως προς την εργασία και ως προς την αγοραστική ικανότητα του κοινωνικού συνόλου.

Δεν μιλάμε λοιπόν απλά για έναν καπιταλισμό-καζίνο αλλά για ένα καζίνο όπου κάποιοι …παράγουν διαρκώς πλαστές μάρκες.

Σε μια τέτοια οικονομία τα θεμέλια της σύγχρονης κοινωνίας, όπως η παιδεία ή υγεία, η κοινωνική ασφάλιση, η οικιακή γαλήνη καταρρέουν.

Οι προσεισμικές δονήσεις είναι πολλές:

Μετανάστες δεύτερης και τρίτης γενιάς στο όνομα κάποιου ακραίου θρησκευτικού φονταμενταλισμού σκοτώνουν με τσεκούρια και φορτηγά συνανθρώπους τους.

Το ευρωπαϊκό όραμα που χάρισε στην ευρωπαϊκή ήπειρο την μακρότερη περίοδο ειρήνης και ευημερίας, ξεφτίζει και νεοναζιστικά σχήματα αποκτούν όλο και μεγαλύτερη απήχηση.

Οι Βρετανίδες και οι Βρετανοί αγνόησαν τις προειδοποιήσεις των εγκυρότερων οικονομολόγων και διανοούμενων και ψήφισαν ένα διαζύγιο με την υπόλοιπη Ευρώπη.

Οι Αμερικανίδες και οι Αμερικανοί προτίμησαν έναν πρόεδρο που υπόσχεται έναν τεράστιο τοίχο που θα αποκλείσει τους «ξένους» από τον αμερικανικό παράδεισο. Η χώρα που γεννήθηκε και μεγαλούργησε από Ιρλανδούς, Έλληνες, Κινέζους, Γερμανούς και Αφρικανούς μετανάστες ξαφνικά θέλει να αποκτήσει εθνική καθαρότητα!!

Σέβομαι κάθε διαφορετική άποψη που προτείνει λύσεις στα παραπάνω αδιέξοδα, αν και δηλώνω επιφυλακτικός με ακραίες συνταγές που ουδέποτε απέδειξαν την βιωσιμότητα τους: Ούτε η κεντρική διεύθυνση ολόκληρης της οικονομίας από το κράτος αποδείχθηκε βιώσιμη, ούτε η απόλυτη αυτορρύθμιση της αγοράς εξασφάλισε οπουδήποτε ευημερία και κοινωνική συνοχή.

Ας παραδεχθούμε ότι αντιμετωπίζουμε σοβαρές προκλήσεις και ας πάψουμε να εθελοτυφλούμε ότι όλα βαίνουν καλώς.

Οι 17 στόχοι του ΟΗΕ για την βιωσιμότητα είναι μία καλή αρχή, που ξεπερνά πολιτικά στεγανά και μπορούν να γίνουν ευρύτατα αποδεκτοί ανεξαρτήτως πολιτικής τοποθέτησης.

Να θυμίσω ενδεικτικά τους 4 πρώτους στόχους:

Καταπολέμηση της φτώχιας, εξάλειψη της πείνας, καλή υγεία και ευημερία, εκπαίδευση.

Ας αποδεχθούμε το αυτονόητο:

Δεν υπάρχει οικονομική ανάπτυξη εάν δεν είναι δίκαιη και βιώσιμη.

Στην καλύτερη περίπτωση θα εξασφαλίσουμε μια πρόσκαιρη ευημερία υπονομεύοντας το μέλλον των παιδιών μας.

Στην χειρότερη θα καταστρέψουμε την κοινωνική συνοχή και θα υπονομεύσουμε την δημοκρατία.

Ας δράσουμε άμεσα πριν είναι αργά

Ευχαριστώ για την προσοχή σας