Το "φθινόπωρο" της Κεντροαριστεράς

Έντουαρντ Μπερνστάιν,
από τους βασικούς θεμελιωτές
της σοσιαλδημοκρατίας

Τα κιτρινα φύλλα πρέπει να σαπίσουν για να ανθίσει το δάσος*

Με πενιχρό** ενδιαφέρον παρακολουθεί η ελληνική κοινωνία την προσπάθεια δημιουργίας κεντροαριστερού κόμματος. Πέρα από την γενικά εντεινόμενη αποστασιοποίηση των πολιτών από την πολιτική, εκτιμώ ότι η παρακμή της «κεντροαριστεράς» έχει αντικειμενικές και παγκόσμιες αιτίες.

Στο υπό έκδοση βιβλίο μου αναφέρομαι στις αιτίες που οδηγούν τη σοσιαλδημοκρατία σε ιστορικό τέλος, ανάλογο με το τέλος του υπαρκτού σοσιαλισμού. Αντίστοιχα τεκμηριώνεται η παρακμή του νεοφιλελευθερισμού, που απειλεί με κατάρρευση την κοινωνία και τον πλανήτη.

Στη τηλεοπτική σειρά Downton Abbey
περιγράφεται με γλαφυρότητα η
φοβική στάση των γαιοκτημόνων για τον
αστικό τρόπο ζωής

Ίσως τα παραπάνω ακούγονται απαισιόδοξα και εσχατολογικά. Ισχύει το ακριβώς αντίθετο: Η ιστορία ανέκαθεν προχωρούσε, προχωράει και θα προχωράει με άλματα και κάθε άλμα αναπόφευκτα γεννά «νοσταλγούς». Στο άρθρο μου «Η παρακμή των παρηκμασμένων»^***, μνημονεύω αυτή την αναπόφευκτη πτυχή της ανθρώπινης φύσης:
Οι φεουδάρχες βίωναν την άνθιση του καπιταλισμού, ως παρακμή της κοινωνίας και όχι ως παρακμή της φεουδαρχίας.

Η παρακμή των οικονομικών μοντέλων του 20^ου αιώνα γεννά κινδύνους και προκλήσεις, αλλά είναι στο χέρι μας να απαντήσουμε στην παρακμή με ένα νέο οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο που να σέβεται την φύση και τον άνθρωπο.

Ας παρουσιάσουμε συνοπτικά τα κεφάλαια του βιβλίου που αναφέρονται στην άνθιση και το ιστορικό τέλος της σοσιαλδημοκρατίας.

Ο οικονομικός παράγοντας: Κεϋνσιανισμός

Αφίσα της Tennessee ValleyAythority,
δημόσιας εταιρίας
που ίδρυσε ο Ρούσβελτ
για να αντιμετωπίσει
τις συνέπειες της μεγάλης
ύφεσης

Η σοσιαλδημοκρατία, γεννιέται κατά το κραχ του 29, αλλά κυριαρχεί στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου με την διάσκεψη του Bretton Woods, ως απάντηση του δυτικού κόσμου στην ανάγκη ανοικοδόμησης της κατεστραμμένης Ευρώπης και την ανάγκη απόδειξης, ότι η ευημερία των εργατών δεν είναι προνόμιο του υπαρκτού σοσιαλισμού. Με στόχο την ανοικοδόμηση και την αποφυγή μελλοντικών κραχ, οι δυτικές κυβερνήσεις προχωρούν σε γενναίες δημόσιες επενδύσεις και στην ίδρυση του ΔΝΤ, (που μέχρι το 1973 εκπληρώνει τον θεσμικό του ρόλο, ενίσχυσης χωρών με πρόβλημα ρευστότητας, χωρίς επιβολή νεοφιλελεύθερων πολιτικών). Μόνο η αμερικανική βοήθεια προς την Ευρώπη ξεπέρασε τα 5 δις $, όταν ολόκληρος ο προϋπολογισμός του ΟΗΕ δεν ξεπερνούσε τα 100 εκ.

Η πετρελαϊκή κρίση του 73 οδηγεί τον Κεϋνσιανισμό στο τέλος του. Η ραγδαία αύξηση της τιμής του πετρελαίου στραγγαλίζει τους κρατικούς προϋπολογισμούς. Η Μ. Βρετανία αναγκάζεται να προσφύγει στο ΔΝΤ και λίγα χρόνια αργότερα αναλαμβάνει η Θάτσερ.

Γεωπολιτικός παράγοντας: Ψυχρός πόλεμος και αυξανόμενη επιρροή της ΕΣΣΔ

Το δεύτερο στοίχημα του Δυτικού Κόσμου υπηρετείται από την άνθιση του κοινωνικού κράτους. Οι προλετάριοι του «ελεύθερου κόσμου» πρέπει να ζουν καλύτερα από τους σοβιετικούς συναδέλφους τους. Διόλου τυχαία, η σοσιαλδημοκρατία ανθεί κυρίως στις, πιο ευάλωτες στην κομμουνιστική επιρροή, παρυφές του «σιδηρού παραπετάσματος» (Αυστρία, Δ. Γερμανία, σκανδιναβικές χώρες).

Η κατάρρευση των χωρών του υπαρκτού σοσιαλισμού κατέστησε περιττή την άμιλλα εξασφάλισης κοινωνικής συνοχής και προστασίας των ασθενέστερων. Ο νεοφιλελευθερισμός πέταξε τον ανθρωπιστικό φερετζέ και οι επίδοξοι σοσιαλδημοκράτες δεν έχουν κανένα οικονομικό πόρο για να διατηρήσουν το μέγεθος του κοινωνικού κράτους. Το ένα μετά  το άλλο τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα (Μπλερ, Σρέντερ) δίνουν γη και ύδωρ στα ιδιωτικά κεφάλαια.

Τρίτος παράγοντας: Η φενάκη της αέναης ανάπτυξης

Η τεράστια αύξηση του ΑΕΠ από την ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης Ευρώπης, δημιούργησε υπερπλεονάσματα και επαρκή δημοσιονομικό χώρο για την συντήρηση του κοινωνικού κράτους. Καλλιεργήθηκε έτσι η αυταπάτη ότι ο κοινωνικός καπιταλισμός είναι οικονομικά εφικτός. Ο Τομά Πικετί εξηγεί ότι ο πλανήτης αδυνατεί να συντηρήσει μια αέναη ανάπτυξη του 2-3%. Το μεταπολεμικό θαύμα θα μπορούσε να επαναληφθεί μόνο ως απόρροια μιας εφιαλτικής καταστροφής αντίστοιχης του παγκοσμίου πολέμου!

Δεν είναι τυχαίο ότι η φενάκη της αέναης ανάπτυξης γκρεμίστηκε από την πετρελαϊκή κρίση. Με μέσους ρυθμούς ανάπτυξης του 1%, κανένας καπιταλιστής δεν έχει συμφέρον ή δυνατότητα να συντηρεί το κοινωνικό κράτος που ονειρεύονται οι σοσιαλδημοκράτες.

Τέταρτος παράγοντας: Ο καπιταλισμός καζίνο

Η εμπειρία του κραχ, του εκφασισμού και του πολέμου οδήγησε σε μέτρα ενάντια στην ασυδοσία των αγορών: Το 1932 οι Carter Glass και Henry Steagall, θεσπίζουν με δύο νόμους  αφ’ ενός την άμεση έκδοση χρήματος με εγγύηση κρατικά αποθέματα χρυσού και αφ’ ετέρου τον διαχωρισμό των επενδυτικών από τις εμπορικές τράπεζες με πλήρη απαγόρευση της δυνατότητας κερδοσκοπίας με τα λεφτά των καταθετών. Το 1956 οι περιορισμοί αυξήθηκαν.

Δυστυχώς όμως η μνήμη των κερδοσκόπων είναι κοντή. Το 1971 η τεράστια ρευστότητα του ΟΠΕΚ διοχετεύεται στις αμερικανικές τράπεζες που πίεσαν ασφυκτικά και πέτυχαν το τέλος του Bretton Woods. Οι κερδοσκόποι ήταν αδύνατον να συμβιβαστούν με λογικές σταθερών ισοτιμιών. Είχαν και την δύναμη και το χρήμα να υποτάξουν την πολιτική ηγεσία των ΗΠΑ στη λογική της ανεξέλεγκτης κερδοσκοπίας.

Η ολοκληρωτική κυριαρχία του καπιταλισμού «καζίνο» επιτεύχθηκε όταν ο Μπιλ Κλίντον το ΄99 με

τη Gramm-Leach-Bliley Act, επέτρεψε στις εμπορικές τράπεζες να επενδύουν τις αποταμιεύσεις ανύποπτων καταθετών σε χρηματιστικά παράγωγα. Η κρίση του 2008 ήταν πλέον προδιαγεγραμμένη.

Αν το 1950 οι σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις και τα ισχυρά συνδικάτα είχαν δυνατότητα διεκδίκησης δικαιότερης κατανομής του πλούτου, αυτό είναι αδύνατον να  γίνει σε εταιρίες όπως η Goldman Sachs, που παράγουν εικονικό χρήμα και υπερχρεώνουν ιδιώτες και κράτη. Το χειρότερο: το παγκόσμιο χρηματιστικό κεφάλαιο δεν απασχολεί προλετάριους, ούτε επηρεάζεται από την ανεργία και την εξαθλίωση.

Η κατάρρευση της σοσιαλδημοκρατίας

Η σοσιαλδημοκρατία λοιπόν δεν καταρρέει από την αδυναμία των πολιτικών της ηγετών, αλλά επειδή εξέλειψε ο οικονομικός, κοινωνικός και πολιτικός χώρος που την ανέδειξε. Το ΠΑΣΟΚ χρεώνεται επιπλέον την συνάφεια με την διαφθορά και την διαπλοκή. Οι Τσοχατζόπουλοι και  οι θρασείες δηλώσεις «μαζί τα φάγαμε» δεν ξεχνιούνται από τους πολίτες που υποφέρουν.

Όμως η συνάφεια με την διαφθορά δεν εξηγεί από μόνη της την κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ. Και η ΝΔ κλονίστηκε, διατηρεί όμως την θέση της στον πολιτικό χάρτη. Αντίθετα η παρακμή της σοσιαλδημοκρατίας είναι παγκόσμιο φαινόμενο.

Ο θάνατος του παλιού σηματοδοτεί την αυγή του νέου

Η σοσιαλδημοκρατία θα συρρικνώνεται, αφού δεν απαντά στην επίθεση του νεοφιλελευθερισμού. Στο πείραμα των τελευταίων εβδομάδων απουσιάζει εκκωφαντικά ο πολιτικός λόγος! Είναι παγκόσμια πρωτοτυπία, σε συγκρότηση πολιτικού φορέα, να εκλέγεται αρχηγός, πριν πραγματοποιηθεί συνέδριο θέσεων. Πώς θα αντιδράσει ο νέος αρχηγός, εάν σε μελλοντικό συνέδριο καταψηφιστούν οι πολιτικές του απόψεις και προτεραιότητες;

Η ιστορική ωστόσο παρακαταθήκη της σοσιαλδημοκρατίας είναι πολύτιμη και η σημερινή της συνεισφορά μπορεί να είναι σημαντική εάν πάψει να πατά στις δύο βάρκες της κοινωνικής ευαισθησίας και της υποταγής στον νεοφιλελευθερισμό.

Όσο εντείνεται παγκοσμίως η απορρύθμιση, ένα τμήμα της θα αδυνατεί να διαχωριστεί και θα αφομοιωθεί από τον νεοφιλελευθερισμό

Όσοι αντίθετα αναζητήσουν μία απάντηση στις θνησιγενείς νεοφιλελεύθερες επιταγές, που απειλούν την δημοκρατία, την κοινωνία και τον πλανήτη, θα συνομιλήσουν με την νέα κυβερνώσα Αριστερά και τα Πράσινα κινήματα.

*Το άρθρο αρχικά δημοσιεύτηκε στην Αυγή της 12ης Νοεμβρίου 17 με τίτλο: "Το ιστορικό τέλος της Σοσιαλδημοκρατίας"
** Την στιγμή που δημοσιεύεται το άρθρο έχουν συμμετάσχει στην ψηφοφορία 150.000 πολίτες, πολύ χαμηλότερα από τους 407.000 των απογοητευμένων νεοδημοκρατών που ψήφισαν νέο αρχηγό το 2015, τους 240.000 ψηφοφόρους που εξέλεξαν τον Βενιζέλο στο ΠΑΣΟΚ που κατέρρεε το 2012 και φυσικά εκθετικά χαμηλότερα από τους 740.000 που υπερψήφισαν τον Γιώργο Παπανδρέου μετά την ήττα του ΠΑΣΟΚ το 2007.

***Δημοσιεύτηκε στη «Νέα Σελίδα» της 19/9/17  και στο yannistsironis.blogspot.gr στις 22/9/17

Οι εικόνες είναι από το Commons Wikipedia, en.wikipedia.org  και de.wikipedia.org