ΕΝΩΝΟΝΤΑΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΕΥΡΩΠΗ

Η εισήγηση μου στο Προοδευτικό Φόρουμ στις 16-17 Μαρτίου 2018

Καλημέρα σε όλες και όλους και ευχαριστώ τους διοργανωτές για την σημαντική πρωτοβουλία τους.

Θα ήθελα να διορθώσω τον τίτλο της σημερινής μας συνάντησης και να μιλήσω, όχι για ΕΝΩΣΗ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΕΥΡΩΠΗ, ΑΛΛΑ ΓΙΑ ΕΝΩΣΗ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΑΛΛΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ

Σε αυτή την συζήτηση κάποιες και κάποιοι μπορούν να πιάσουν το νήμα από διαφορετικές οπτικές γωνίες.

• Για παράδειγμα οι Ευρωπαίοι Πράσινοι θα ξεκινήσουν από την κλιματική αλλαγή: Αν οι πολιτικές δυνάμεις στην Ευρώπη κλυδωνίστηκαν από 100.000 πρόσφυγες, μπορούμε να διανοηθούμε τι θα συμβεί από 50.000.000 κλιματικούς πρόσφυγες;
• Αριστεροί διανοητές ξεκινούν από την αντικειμενική φτωχοποίηση ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων, και την διαρκώς εντεινόμενη συσσώρευση του πλούτου στα χέρια ελαχίστων.
• Ορθόδοξα λενινιστικά ή τροτσκιστικά κόμματα νιώθουν απόλυτα δικαιωμένα: Ο καπιταλισμός από το 1989 και ύστερα δείχνει το πιο κυνικό του πρόσωπο. Παραδόξως η εκλογική τους δύναμη είναι αμελητέα.

Η ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ

Ωστόσο ο νεοφιλελευθερισμός παραμένει η κυρίαρχη πολιτική δύναμη και πρέπει να διαπιστώσουμε τις αιτίες.

Ο καπιταλισμός δεν κυριάρχησε τυχαία.

Αν υπολογίσουμε πόσοι άνθρωποι πέθαιναν στον πλανήτη από αρρώστιες, πολέμους και πείνα σε όλα τα προηγούμενα οικονομικά συστήματα και πόσοι πεθαίνουν τώρα, θα συνειδητοποιήσουμε ότι μόλις πριν 200 χρόνια οι αρρώστιες η πείνα και οι πόλεμοι ήταν η φυσική τάξη πραγμάτων, ενώ σήμερα είναι μία απεχθής εξαίρεση.

Ταυτόχρονα ο θρησκευτικός σκοταδισμός υποχώρησε δραματικά: Μία μοναδική στα ιστορικά χρονικά πλειοψηφία παιδιών πάει σχολείο και μαθαίνει να σκέφτεται ορθολογικά, είτε πάει σχολείο στην Κίνα, είτε στη Νιγηρία, είτε στη Νορβηγία.

Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Ενώ όμως ο φιλελευθερισμός μοιάζει κυρίαρχος, ξαφνικά βλέπουμε τους εραστές του Άουσβιτς να σηκώνουν με θράσος το κεφάλι, άλλοτε συγκεκαλυμμένα και άλλοτε απροκάλυπτα και να αποτελούν μία υπολογίσιμη πολιτική δύναμη.

ΕΝΑ ΒΗΜΑ ΠΙΣΩ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΙΤΙΩΝ

Κατά την ταπεινή μου γνώμη πριν απαντήσουμε στο τι Ευρώπη θέλουμε, αξίζει να απαντήσουμε πρώτα σε κάποια πιο θεμελιώδη ερωτήματα:

1.    Είναι ο καπιταλισμός αιώνιος; Βιώνουμε το τέλος της ιστορίας; Προσέξτε: Δεν ρωτάω εάν ο καπιταλισμός εξασφαλίζει την ανθρώπινη ευημερία. Ούτε η Αίγυπτος των Φαραώ εξασφάλιζε στους κατοίκους ευημερία, αφού οι περισσότεροι ήταν δούλοι και ζούσαν σε άθλιες συνθήκες, αλλά αυτό δεν εμπόδισε το καθεστώς αυτό να επιβιώσει για μερικές χιλιάδες χρόνια. Είναι λοιπόν διαφορετικής φύσης το ερώτημα εάν μία κοινωνία είναι δίκαιη από το εάν μία κοινωνία είναι βιώσιμη για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα.

2.    Εάν αποδείξουμε, ότι ο καπιταλισμός δεν είναι βιώσιμος, τι μας κάνει να πιστεύουμε ότι μία όσμωση δυνάμεων της Αριστεράς και της Οικολογίας μπορεί να είναι μέρος της λύσης;
Οι νοσταλγοί του ναζισμού οραματίζονται μία κρατικά ελεγχόμενη οικονομία σε έναν φαιόχρωμο συνδυασμό με έναν κανιβαλικό δαρβινισμό. Ο Χαράρι¹ τους αποκαλεί «εξελικτικούς 

από common wikipedia

ανθρωπιστές». Για να το πω με απλά λόγια: Εάν γίνει μία γενναία εκκαθάριση του ανθρώπινου είδους, όπου θα κυριαρχήσουν οι ικανότεροι και γενετικά ισχυρότεροι, τότε όσοι απομείνουν θα ζουν πολύ καλύτερα. Οι νοσταλγοί του Χίτλερ επιμένουν στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους μέσω της κάθαρσης. Για την δική τους λογική είναι φυσιολογική αναγκαιότητα το να πνίξουμε στη Μεσόγειο όσους περισσεύουν. Το χειρότερο: Ακόμα και εάν δεν το ομολογούν ανοιχτά, το υπονοούν και υπάρχουν ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού που τους ψηφίζουν για αυτόν ακριβώς τον λόγο!

3.    Τέλος κόμματα όπως το ΚΚΕ επαναφέρουν το όραμα μας μεγάλης επανάστασης και της δικτατορίας του προλεταριάτου.

Εν τω μεταξύ τίθενται και πιο τοπικά και χρονικά προσδιορισμένα ερωτήματα:

•        Γιατί να υπάρχει η Ευρώπη; Το μοντέλο του έθνους-κράτους, που επικράτησε στον υπόλοιπο πλανήτη δεν είναι επαρκές για την γηραιά ήπειρο;
•        Ακόμα και εάν δεχθούμε ότι θα καταρρεύσει ο καπιταλισμός, οι δυνάμεις της προόδου θα πρέπει να αναλαμβάνουν κυβερνητικές ευθύνες, μέχρι την ανατροπή του;
•        Τελικά τι καθεστώς έχει η Κίνα;;;

Φοβάμαι ότι θεωρούμε κάποια πράγματα αυτονόητα και αυτή η αυταπάτη αποδείχθηκε εξαιρετικά επικίνδυνη στην πρόσφατη ιστορία της Ευρωπαϊκής Ηπείρου. Αντίστοιχη αυταπάτη είχαμε στην προμνημονιακή Ελλάδα για κάποια αυτονόητα κεκτημένα.

Επιτρέψτε μου να θυμίσω δύο μόνο παραδείγματα:

•      Κατά την άνοδο του φασισμού η κομμουνιστική Διεθνής ήταν εγκλωβισμένη σε ένα τεχνικό δίπολο: «Καπιταλισμός ενάντια σε σοσιαλισμό. Κάθε τι που πάλευε ενάντια στον καπιταλισμό έπρεπε να είναι σοσιαλιστικό και αντίστροφα, ότι δεν ήταν σοσιαλιστικό έπρεπε να είναι παραφυάδα του καπιταλισμού. Ήταν ανίκανη λοιπόν η 3^η διεθνής να μελετήσει το φαινόμενο του ναζισμού γιατί προσπαθούσε να το αντιμετωπίσει ως την πιο αυταρχική διακυβέρνηση των καπιταλιστών σε βάρος της εργατικής τάξης. Χρειάστηκε να επιτεθεί ο Χίτλερ στην ΕΣΣΔ για να συμμαχήσουν οι δημοκρατικές δυνάμεις ενάντια στο φασιστικό τέρας. Την ίδια αυταπάτη είχαν οι καπιταλιστές στην Γερμανία και την Ιταλία που φαντάζονταν τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι σαν τους χρήσιμους γραφικούς που θα συνέτριβαν τα σοσιαλιστικά συνδικάτα, για να επανέλθει η διακυβέρνηση στα δικά τους χέρια.
• Αντίστοιχα αυτονόητη ήταν πριν λίγες δεκαετίες η διαδοχή του φιλελευθερισμού από το σοσιαλιστικό μοντέλο της ΕΣΣΔ, αλλά η ιστορία απέδειξε ότι και αυτό το δίπολο αποδείχθηκε μία αυταπάτη.

Συντρόφισσες και σύντροφοι
Φίλες και φίλοι

Θεωρώ ότι και στα ριζοσπαστικά κινήματα παθαίνουμε συχνά αυτό που με μεγάλη επιτυχία απέφυγε ο Μαρξ. Προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε τα γεγονότα με γνώμονα την ανθρώπινη εμπειρία. Ωστόσο η ανθρώπινη εμπειρία και η συνείδηση έχουν μέγιστο εύρος τα 50-70 χρόνια, δηλαδή χρόνοι αμελητέοι μπροστά στην εξέλιξη της ανθρωπότητας.

·     Πριν 3 χρόνια ξεκίνησα να γράφω μία εισήγηση για να τεκμηριώσω στους δικούς μου συντρόφους την αναγκαιότητα στρατηγικής συμμαχίας με τον ΣΥΡΙΖΑ. Τελικά αυτή η εισήγηση έγινε το βιβλίο μου "Η μετακαπιταλιστική άνοιξη και ο μαρασμός των ιδεολογιών"

Δεν πρόκειται σήμερα να παρουσιάσω όλες τις σκέψεις που περιέχονται μέσα σε αυτό, αλλά επιτρέψτε μου να μοιραστώ μαζί σας την μεθοδολογία του:

1.    Αυτό που χαρακτηρίζει όλα τα οικονομικά συστήματα μετά την παρακμή της φεουδαρχίας είναι η συσσώρευση του κεφαλαίου!!!
Υπάρχει δηλαδή μία αντικειμενική τομή ανάμεσα στις οικονομίες των τελευταίων 10.000 χρόνων και την σύγχρονη οικονομία.

Θα έλεγα ότι μέχρι τώρα η ανθρωπότητα έχει περάσει 3 φάσεις:

a.     Τις αρχαϊκές κοινωνίες που είναι  κοινωνίες συλλεκτών ή κυνηγών

b.    Τις αγροτικές κοινωνίες, που είναι κοινωνίες εκμετάλλευσης. Εκμεταλλεύονται την φύση και τον άνθρωπο και ο άνθρωπος αποποιείται την ελευθερία του για να εξασφαλίσει ασφάλεια!

c.     Την σημερινή κοινωνία της συσσώρευσης, με απλά λόγια τον καπιταλισμό.

2.    Εάν λοιπόν δούμε τις ιδεολογίες του 20^ου αιώνα και τα αντίστοιχα οικονομικά μοντέλα, μακριά από τον υποκειμενισμό της εμπειρίας μας, θα διαπιστώσουμε ότι όλα ανεξαιρέτως είναι μοντέλα εκμετάλλευσης και συσσώρευσης, είτε μιλάμε για τον ακραίο νεοφιλελευθερισμό του «Laissez faire” είτε για τον υπαρκτό σοσιαλισμό της ΕΣΣΔ ή σήμερα της Κίνας, είτε για τα φασιστικά καθεστώτα, είτε τέλος για τα σοσιαλδημοκρατία μοντέλα.

3.    Αυτό λοιπόν που κρίνεται σήμερα είναι εάν είναι βιώσιμα πλέον τα οικονομικά μοντέλα  εκμετάλλευσης και συσσώρευσης.

ΤΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΛΕΟΝ ΒΙΩΣΙΜΑ

Στην πράξη δεν ήταν ποτέ βιώσιμα. Η Αίγυπτος των Φαραώ δεν ήταν βιώσιμη, ούτε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ούτε το Βυζάντιο.

Η κατάρρευση ήταν πάντα προδιαγεγραμμένη σε όλα τα μοντέλα εκμετάλλευσης για τους εξής πολύ απλούς λόγους:

1.    Η εκμετάλλευσης της γης προϋποθέτει μοντέλα προστασίας ιδιοκτησίας.
2.    Επομένως ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού, όπως ο στρατός, η αστυνομία, τα υποθηκοφυλακεία, τα δικαστήρια, δεν παράγουν, αλλά ασχολούνται αποκλειστικά  με την προστασία και την συνοχή του συστήματος.
3.    Είναι ζήτημα χρόνου η κοινότητα να αναγκαστεί να αναζητήσει επιπλέον πόρους για να συντηρήσει αυτό το μη παραγωγικό κομμάτι του πληθυσμού.
4.    Η επέκταση όμως προϋποθέτει ακόμα μεγαλύτερο τριτογενή τομέα, που με την σειρά του προϋποθέτει μεγαλύτερη επέκταση.
5.    Έρχεται η στιγμή που ο τριτογενής τομέας διογκώνεται σε  τόσο μεγάλο βαθμό που ο πρωτογενής και δευτερογενής τομέας επαναστατούν, εξαθλιώνονται, φτωχαίνουν σε τόσο έντονο βαθμό που δεν επιθυμούν πλέον να γίνονται υποζύγια αυτής της διαδικασίας! Τότε επέρχεται κατάρρευση²

Η βυζαντινή αυτοκρατορία το 1265
από commons wikipedia

Ποια είναι η ειρωνεία συντρόφισσες και σύντροφοι: Δεν επαναστατούν πρώτα οι δούλοι ή οι προλετάριοι. Συνήθως επαναστατούν πρώτα οι πλούσιοι. Η λέξη «ιδιωτικοποίηση» δεν είναι εφεύρεση του Φρίντμαν. Στην ύστερη παρακμή του Βυζαντίου και της Ρώμης ήταν οι πολύ πλούσιοι που αρνούνταν να  πληρώσουν τους υπέρογκους φόρους και θεωρούσαν ότι ένας ιδιωτικός στρατός, και μία αποκεντρωμένη κυριαρχία είναι πλέον πιο οικονομική από την κεντρική διοίκηση. Είναι συνήθως πρώτα οι πλούσιοι που αρνούνται να συνεισφέρουν στην κοινωνική συνοχή και έτσι καταρρέει και το δίκτυ προστασίας για τους ασθενέστερους, που με την σειρά τους παύουν να εμπιστεύονται τους βασιλιάδες και τους άρχοντες και δεν έχουν ηθικό να σκοτωθούν για να μην μπουν οι βάρβαροι στην Ρώμη ή οι Τούρκοι στην Κωσταντινούπολη.

Ποια όμως είναι η τεράστια διαφορά από τα προκαπιταλιστικά μοντέλα και της σημερινής παγκόσμιας αυτοκρατορίας;

·       Τότε η εκμετάλλευση αφορούσε μόνο τους έγγειους πόρους. Σήμερα το κεφάλαιο είναι σε συντριπτικό ποσοστό ανθρωπογενές: Μηχανές, λογισμικά, καινοτομία. Αυτό δημιουργεί την αυταπάτη, ότι ο πλούτος μπορεί να αυξάνεται αιώνια, αφού δεν είναι προϊόν της γης, αλλά του ανθρώπινου εγκεφάλου.

·       Δεύτερον: Η γη είναι στρογγυλή και σήμερα η ανθρωπότητα την εκμεταλλεύεται με εκθετικούς ρυθμούς. Η παρακμή της ευρωπαϊκής φεουδαρχίας βρήκε διέξοδο στην Αμερική την Αυστραλία ή την Αφρική. Σήμερα μία ενδεχόμενη παρακμή δεν θα βρει διέξοδο στο Φεγγάρι ή τον Άρη.

Ωστόσο ο Πολ Μέισον αποδεικνύει  στο έργο του Μετακαπιταλισμός, ότι οι άυλοι πόροι, όπως η γνώση του διαδικτύου, όχι μόνο δεν συνεισφέρουν στην ευστάθεια του συστήματος, αλλά το οδηγούν στην καταστροφή του.

Φοβάμαι λοιπόν ότι το μύθευμα της αέναης συσσώρευσης άυλου πλούτου είναι παντελώς ανυπόστατο και αυτό αποδεικνύεται από την εκθετική αύξηση της εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων και του ανθρώπου.

Αν δεχθούμε ότι ήταν συμβατή με τον καπιταλισμό μία αειφορική διαχείριση των φυσικών πόρων, τότε θα είχε γίνει αυτή η στροφή ήδη από το 1972 κατά την πρώτη πετρελαϊκή κρίση.

Εάν οι  καπιταλιστές μπορούσαν να  απεξαρτηθούν από τους πεπερασμένους υλικούς πόρους με τεχνολογίες υψηλής επανάχρησης, ανακύκλωσης και κυκλικής οικονομίας, θα  το είχαν ήδη πράξει.

Παρατηρούμε όμως το εντελώς αντίθετο: Οι τεχνολογίες αυτές πράγματι έχουν ξεκινήσει εδώ και δεκαετίες, αλλά αυτό όχι μόνο δεν συντελεί στην μείωση της εξόρυξης νέων πόρων, αλλά αντίθετα η αναζήτηση νέων φυσικών πηγών εντείνεται και η εκμετάλλευση γίνεται όλο και πιο ληστρική!!

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΛΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ

Είναι εύκολο να τεκμηριώσουμε γιατί μοντέλα όπως η σοσιαλδημοκρατία ή το λενινιστικό μοντέλο, παρήκμασαν γιατί αυτό έχει ήδη συμβεί, οπότε αρκεί να ερμηνεύσουμε τις αιτίες παρακμής.

Είναι λίγο πιο δύσκολο να αμφισβητήσουμε το νεοφιλελεύθερο μοντέλο συσσώρευσης γιατί ζούμε μέσα σε αυτό!

Θα αναφέρω απλά με τίτλους τα στοιχήματα που χάνει διαρκώς ο νεοφιλελευθερισμός οδηγούμενος στην κατάρρευση του:

·       Αναφέρθηκα ήδη στην κατασπατάληση φυσικών πόρων.

·       Βιώνουμε ήδη την κατάρρευση της κοινωνικής συνοχής.

·       Δεδομένη επίσης είναι η αντικατάσταση της κοινωνικής ηθικής με τα μοντέλα «κάνω ό,τι με συμφέρει».

·       Βαθμιαία παρακμάζουν και τα μοντέλα κυβερνησιμότητας και δεν είναι μόνο η κρίση της ΕΕ. Το ζούμε με τον Τράμπ, το ζήσαμε με το Brexit

·       Αναπάντητη παραμένει η τοξική βόμβα της διαγενεακής δικαιοσύνης

·       Εξ ίσου αναπάντητο παραμένει το ζήτημα της αέναης ανάπτυξης του ΑΕΠ, που ο Τομά Πικετί³ αποδεικνύει ότι είναι ανέφικτη.

·       Εξ ίσου ανέφικτη είναι η διόγκωση του καταναλωτισμού και η ανακάλυψη ες αεί νέων αγορών.

·       Δραματικές συνέπειες θα έχει η οπισθοδρόμηση της έρευνα από την ιδιωτικοποίηση της γνώσης.

·       Τέλος κανείς δεν γνωρίζει πώς θα αντιδράσουν οι αποκλεισμένοι πληθυσμοί.

Προσέξτε κάτι συντρόφισσες και σύντροφοι, φίλες και φίλοι

Όλες οι απαντήσεις, που προβάλλονται στα παραπάνω αδιέξοδα είναι μεταφυσικού χαρακτήρα. Καμία δεν έχει στοιχειώδη επιστημονική επάρκεια. Θυμίζουν εκείνο το ανέκδοτο με τον τύπο που πέφτει από έναν ουρανοξύστη και κάπου στην μέση αναφωνεί: «Μέχρι εδώ δεν έχουμε κανένα πρόβλημα»

Το βασικό λοιπόν διακύβευμα δεν είναι να ανατρέψουμε τον καπιταλισμό, αλλά να διασφαλίσουμε ότι η κατάρρευση του δεν θα οδηγήσει σε τεράστια απώλεια ζωών και ευημερίας.

Και εδώ θέλω να επισημάνω την αυταπάτη κάποιων ορθόδοξων κομμουνιστών όπως του ΚΚΕ: Με μία μεταφυσική ανάγνωση της ιστορίας θεωρούν ότι η κατάρρευση του καπιταλισμού οδηγεί σε ωρίμανση της συνείδησης και σε μία επανάσταση που θα φέρει τον σοσιαλισμό.

νησιά Πάσχα από Pixabay

Η ιστορία έχει αποδείξει ότι η κατάρρευση δεν έρχεται πάντα όταν είναι ώριμη η διάδοχη κατάσταση.

Αυτό έγινε στα νησιά του Πάσχα με πλήρη εξαφάνιση του ανθρώπινου είδους.

Αυτό έγινε στην κατάρρευση της δυτικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας με απώλειες πάνω από 50% του πληθυσμού!!! Σε μία πλανητική κατάρρευση αυτά τα νούμερα θα είναι τρομακτικά!!!

 
Η κατάρρευση λοιπόν μπορεί να οδηγήσει σε έναν μεταβιομηχανικό Αρμαγεδδώνα ή σε έναν ακραίο εκφασισμό, όπου οι ασθενέστεροι θα εξαλειφθούν για να επιβιώσουν οι ισχυρότεροι.

Είναι λοιπόν επιτακτική η ανάγκη συνεννόησης για την αναζήτηση ενός νέου επαναστατικού υποκειμένου που δεν έρχεται απλά να συγκρουστεί με τον νεοφιλελευθερισμό ή τον φασισμό, αλλά να εδραιώσει την εναλλακτική οικονομική και παραγωγική διαδικασία.

Με απλά λόγια: Το καθήκον που αναλαμβάνουμε δεν είναι απλά να κάνουμε την κοινωνία δικαιότερη και να εξασφαλίσουμε ευημερία, αλλά να σώσουμε την ανθρωπότητα από τις επιπτώσεις της επερχόμενης κατάρρευσης.

Επιτρέψτε μου να κλείσω με κάποια καθήκοντα και χαρακτηριστικά ενός νέου επαναστατικού υποκειμένου:

1.    Διατήρηση πλανητικής βιωσιμότητας. Αν δεν προστατεύσουμε το σπίτι μας, θα εξαφανιστούμε.

2.    Διατήρηση κοινωνικής συνοχής: Τα εφιαλτικά μοντέλα τους κανιβαλικού δαρβινισμού καταστρέφουν την ίδια την κοινότητα που τα εφαρμόζει, αφού η βάση κάθε κοινότητας είναι η επιδίωξη της ασφάλειας. Κάθε ναζιστικό μοντέλο θα αυτοκαταστραφεί και το μόνο που δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε είναι το κόστος της καταστροφής!

3.    Ανάπτυξη εξωχρηματικής οικονομίας εδώ και τώρα.

4.    Ανάπτυξη της εναλλακτικής οικονομίας εδώ και τώρα στα πλαίσια της παλιάς.

5.    Κοινωνική αλληλέγγυα οικονομία.

6.    Οικονομία διαμοιρασμού

7.    Δίκτυα παραγωγών καταναλωτών

Αυτά τα πέντε  τελευταία απαντούν στο αδιέξοδο της λενινιστικής ορθοδοξίας που οραματίζεται ότι τα νέα  οικονομικά μοντέλα θα αναπτυχθούν αφού απαλλοτριωθούν τα μέσα παραγωγής από το προλεταριάτο. Αυτή είναι μία ανιστόρητη προσέγγιση. Είναι σαν να λέμε ότι οι αστοί πήραν την εξουσία επειδή απαλλοτρίωσαν την γη από τους φεουδάρχες.

Σε επίπεδο διακυβέρνησης:

•      Τα κινήματα δεν είναι  προθάλαμος του επαναστατικού υποκειμένου, όπως φαντάζεται το ΚΚΕ. Είναι πυλώνες του.
•      Τα κοινωνικά δίκτυα είναι μία νέα παράμετρος που μπορεί να αποτελέσει πυλώνα εναλλακτικής επικοινωνίας, χωρίς όμως να παραγνωρίζουμε τον κίνδυνο να υποκαταστήσει η εικονική πραγματικότητα την πραγματική επικοινωνία.
•      Ευθύνες κυβερνησιμότητας. Δεν έχουμε επιλογή να μην κυβερνήσουμε. Αν δεν το κάνουμε τώρα, αύριο μπορεί να είναι πολύ αργά!!! Το ζήσαμε στην Ελλάδα όταν κατέρρευσε το φαύλο καθεστώς ΝΔ-ΠΑΣΟΚ. Δυστυχώς τα κόμματα του νεοφιλελευθερισμού αφήνουν ελεύθερο πεδίο, μόνο όταν η κατάσταση γίνεται πολύ κρίσιμη.
•      Περισσότερη συμμετοχική δημοκρατία. Είναι κρίσιμο ζήτημα να φανταστούμε εάν είναι πιο βιώσιμη μία κοινωνία με υπεύθυνους πολίτες ή με υπεύθυνους άρχοντες.
•      Μη βία. Επιτέλους θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η βία δεν είναι μαμή της ιστορίας, αλλά μαμή της εξουσίας.
•      Υπερεθνικοί θεσμοί. Θέλω να αναλογιστούμε εάν είναι πιο εύκολο να αντισταθεί στα συμφέροντα μίας πολυεθνικής μία χώρα μεγέθους Ελλάδας ή έστω και Γερμανίας, ή μία χώρα επιπέδου Κίνας. Μόνο σε μέγεθος ΕΕ μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα  πεδίο αντίστασης στις πολυεθνικές.

Το εάν το μέλλον των παιδιών μας θα είναι ένας εφιάλτης ή ένα άλμα προόδου εξαρτάται από εμάς τους ίδιους. Καλή μας δύναμη.

Σημειώσεις
1. Γιούβαν Νώε Χαράρι Homo Deus
2. Jared Diamond Η Κατάρρευση
3. Τομά Πικετί: Το κεφάλαιο τον 21ο αιώνα